Dịch thuật: Chữ "khứ" trong Hán ngữ cổ

CHỮ “KHỨ” 去 TRONG HÁN NGỮ CỔ

1- Rời khỏi (li khai 離開). Trong Tả truyện – Hi Công tam thập niên 左傳 - 僖公三十年 có câu:

Diệc khứ chi

亦去之

(Cũng rời khỏi)

          Trong Mạnh Tử - Công Tôn Sửu hạ 孟子 - 公孫丑下:

Mạnh Tử khứ Tề

孟子去齊

(Mạnh Tử rời khỏi nước Tề)

Chú ý

          Chữ 去 (khứ) thời thượng cổ có nghĩa là “li khai”, tương phản với chữ 就 (tựu có nghĩa là đến), cho nên nói “khứ tựu”. Rời khỏi một nơi nào đó chính là không lưu lại, nên tương phản với chữ 留 (lưu), cho nên nói “khứ lưu”. Rời khỏi một người nào đó chính là không theo họ, cho nên nói “khứ tùng”. Hiện nay còn có thành ngữ:

Hà khứ hà tùng

 何去何從.

(Đi đâu theo đâu)

          Chữ 去 (khứ) thời thượng cổ nhìn chung đều có tân ngữ. Các sách như Chiến quốc sách 戰國策, Sử kí 史記 … chữ 去 có thể không có tân ngữ, nhưng vẫn mang ý nghĩa là rời khỏi một nơi nào đó, cũng gần giống như Hán ngữ hiện đại nói 走了 (tẩu liễu).

          Trong Chiến quốc sách – Triệu sách tam 戰國策 - 趙策三 có câu: 

Kim hựu nội vi Hàm Đan nhi bất khứ

今又內圍邯鄲而不去

(Nay lại vây Hàm Đan mà không chịu rời đi)

          Và câu:

Toại từ Bình Nguyên Quân nhi khứ

遂辭平原君而去

(Bèn từ biệt Bình Nguyên Quân ra đi)

          Thành ngữ hiện nay có câu:

Dương trường nhi khứ

揚長而去

(Nghênh ngang bỏ đi)

Phất tụ nhi khứ

拂袖而去

(Phủi tay áo bỏ đi)

          Dẫn đến nghĩa “cự li” (chỉ thời gian hoặc địa điểm). Trong Mạnh Tử - Công Tôn Sửu thượng 孟子 - 公孫丑上 có câu:

Trụ chi khứ Vũ Đinh vị cửu dã

紂之去武丁未久也

(Ông Trụ cách Vũ Đinh chưa xa)

          Và trong Li Lâu hạ 離婁下:

Địa chi tương khứ dã thiên hữu dư lí

地之相去也千有餘里

(Đất đai cách xa nhau cũng hơn ngàn dặm)

2- 去một âm đọc xưa là “khử” (thượng thanh), nghĩa là trừ bỏ, bỏ đi, đối lại với 取 (thủ có nghĩa là lấy).

          Trong Luận ngữ - Nhan Uyên 論語 - 顏淵 có câu:

Khử binh

去兵

(Bỏ binh)

          Và trong Mạnh Tử - Đằng Văn Công hạ 孟子 - 滕文公下:

Thập nhất, khử quan thị chi chinh

什一, 去關市之征

(Đánh thuế một phần mười, bãi bỏ việc thu thuế ở cửa ải và chợ)

Phân biệt “khứ” 去 và “vãng” 往.

          Thời thượng cổ, “khứ” và “vãng” ý nghĩa khác nhau xa. Phản nghĩa của “lai” 來 không phải là “khứ” 去mà là “vãng” 往. “Vãng” không thể có tân ngữ, còn “khứ” thường có tân ngữ. “Khứ” có nghĩa là rời bỏ, còn “vãng” là đi đến chỗ mục đích, có thể thấy rõ ràng là khác nhau.

          Câu “Mạnh Tử khứ Tề” 孟子去齊, nếu giải thích theo Hán ngữ hiện đại là “Mạnh Tử đáo Tề quốc khứ” 孟子到齊國去 (Mạnh Tử đi đến nước Tề); nhưng giải thích theo Hán ngữ cổ đại, thì là “Mạnh Tử li khai liễu Tề quốc” 孟子離開了齊國 (Mạnh Tử rời bỏ nước Tề), ý nghĩa tương phản nhau. Đây là điều cần phải phân biệt rõ.

                                                         Huỳnh Chương Hưng

                                                         Quy Nhơn 09/8/2015

Nguyên tác Trung văn trong

CỔ ĐẠI HÁN NGỮ

古代漢語

(tập 1)

Chủ biên: Vương Lực 王力

Trung Hoa thư cục, 1998.