Dịch thuật: Truyền thuyết Mã Đầu Nương

TRUYỀN THUYẾT MÃ ĐẦU NƯƠNG

          Trong bộ truyền kì thần thoại Sơn Hải Kinh 山海经 cổ xưa nhất của Trung Quốc có thuật lại một chuyện lạ ở hải ngoại bắc phương: tại một nơi hoang dã gọi là Âu Ti 欧丝 phía đông Đại Chủng 大踵mọc lên 3 cây dâu cao đến cả trăm trượng, một thiếu nữ quỳ bên cạnh không ngừng nhả ra những sợi tơ để cho loài người sử dụng. Đại khái đây chính là thần tằm (tàm thần 蚕神) mà trong Dịch sử 绎史 đã dẫn từ những ghi chép trong Hoàng Đế nội kinh 黄帝内经. Theo truyền thuyết, vị thần tằm này từng cống hiến tơ lên Hoàng Đế 黄帝 sau khi Hoàng Đế bình định Xi Vưu 蚩尤.

          Thời cổ, mọi người gọi tằm là Mã Đầu Nương 马头娘. Đời Đường, trong những chùa miếu vùng Tứ Xuyên 四川thường có tượng một thiếu nữ xinh đẹp khoác tấm da ngựa. Theo truyền thuyết thiếu nữ đó chính là Mã Đầu Nương. Những ngày xuân nuôi tằm, mọi người thường hướng đến Mã Đầu Nương thắp hương cầu xin bảo hộ tằm kén được nhiều. Tại sao thần tằm là một thiếu nữ khoác tấm da ngựa? Nguyên là từ thời cổ đã lưu truyền một truyền thuyết cảm động. Trong Sưu thần kí 搜神记  chép rằng: thời cổ có một cô gái vì muốn cha ở phương xa được trở về đã nói đùa với ngựa, nếu ngựa có thể đưa được cha trở về sẽ làm vợ ngựa. Không ngờ quả nhiên ngựa chạy đi đưa cha cô gái trở về. Cô gái rất sợ nói với cha, người cha liền giết ngựa, lột lấy da phơi khô. Một ngày nọ, cô gái đi ngang qua cạnh tấm da ngựa, tấm da ngựa đột nhiên bay lên cuốn chặt lấy cô gái rồi bay đến phương xa. Đợi đến khi mọi người tìm thấy cô gái, cô gái đã biến thành con tằm mà phần đầu rất giống ngựa, không ngừng nhả tơ. Mọi người liền dùng tơ để dệt, dệt thành những tấm lụa màu sắc tươi đẹp.

          Sau khi nghe được truyền thuyết này, chúng ta há không tỏ lòng tôn kính đối với cô gái đã đem tơ hiến dâng cho nhân loại? Trên thực tế, cô gái là tượng trưng cho vô số phụ nữ lao động cần cù trí tuệ trên mảnh đất Trung Hoa thời cổ. Do bởi họ từ đời này qua đời khác cần cù lao động, mới lợi dụng được giá trị của tơ tằm sáng tạo nên kĩ thuật công nghệ gia công tơ tằm dệt thành tơ lụa, khiến hoa tơ lụa nở khắp Hoa Hạ, tơ lụa cũng dần trở thành nguyên liệu phục trang chủ yếu nhất của Trung Quốc cổ đại.

          Căn cứ từ những tư liệu khảo cổ hiện có mà suy đoán, việc thuần dưỡng và gia hoá tằm hoang có thể đã bắt đầu từ tảo kì thời đại đồ đá mới. Trong di chỉ văn hoá thời đại đồ đá mới ở Hà Mẫu Độ 河姆渡 huyện Dư Diêu 余姚 tỉnh Triết Giang 浙江, phát hiện được một chiếc cốc có khắc hoạ 4 con tằm. Trong di chỉ Mai Niệm 梅埝 ở Ngô Giang 吴江 thuộc văn hoá Lương Chử 良渚muộn hơn một chút phát hiện một vật bằng gốm đen có khắc đồ án hoa văn con tằm. Tằm xuất hiện ở dạng hoa văn trang sức đã nói rõ mọi người lúc bấy giờ rất biết và rất thích, xem nó là một động vật cát tường. Rõ ràng người thời bấy giờ đã nuôi và lợi dụng tằm.

          Trong di chỉ Thanh Đài 青台 ở Trịnh Châu 郑州 cách nay khoảng 5500 năm, các nhà khảo cổ đã phát hiện một mẩu lụa tàn khuyết dính trên xương đầu, đồng thời cũng phát hiện hơn 10 cái xe sợi bằng gốm đỏ. Đây là vật dệt sớm nhất mà hiện nay nhìn thấy. Do bởi hàng dệt rất khó bảo tồn, nên khẳng định đây không phải là vật dệt bằng tơ sớm nhất, rất có khả năng trước đó còn có hàng dệt ở các giai đoạn khác nhau.

          Trong di chỉ hạ tầng Tiền Sơn Dạng 钱山漾 ở Ngô Hưng 吴兴 Chiết Giang 浙江 cách nay khoảng 5000 năm, phát hiện được những loại như mẩu lụa, dây tơ, sợi tơ … Qua sự giám định của kĩ thuật khoa học hiện đại, những vật này đều từ tơ tằm nhà chế thành, mẩu lụa tàn khuyết ngang và dọc mỗi bề có 48 sợi; dây tơ rộng 5 mm, dùng 16 sọi tơ nhỏ thô dệt thành. Những vật được dệt từ thời viễn cổ này cho thấy kĩ thuật ươm tơ, kéo sợi lúc bấy giờ đã có một trình độ nhất định. Nhà khảo cổ nổi tiếng Hạ Nãi 夏鼐từng chỉ ra rằng: Trung Quốc là quốc gia nuôi tằm và ươm tơ dệt lụa sớm nhất trên thế giới. Trong một thời gian dài từng là quốc gia duy nhất theo nghề thủ công này. Có người cho rằng tơ lụa có thể là một cống hiến lớn nhất của Trung Quốc đối với văn hoá vật chất thế giới.

                                                                   Huỳnh Chương Hưng

                                                                  Quy Nhơn 02/3/2014

Nguyên tác Trung văn

MÃ ĐẦU NƯƠNG ĐÍCH TRUYỀN THUYẾT

马头娘的传说

Trong quyển

TRUNG QUỐC DÂN TỤC VĂN HOÁ

PHỤC SỨC

中国民俗文化

服饰

Biên soạn: Hồng Vũ 鸿宇

Bắc Kinh: Tôn giáo xuất bản xã,  2004.