Dịch thuật: Bí ẩn về khởi nguồn của rượu

BÍ ẨN VỀ KHỞI NGUỒN CỦA RƯỢU

          Nếu như có ai đó hỏi, trên thế giới này thứ gì duy nhất có thể làm cho con người mừng giận buồn vui, đáp án nhất định sẽ là “rượu”. Đúng vậy, từ xưa đến nay bao nhiêu tác phẩm bất hủ của văn nhân mặc khách lưu truyền với đời mà không làm bạn với hương thơm của rượu.

Hoa gian nhất hồ tửu

Độc chước vô tương thân

花间一壶酒

独酌无相亲

Bày một bình rượu ngon giữa khóm hoa

Tự mình rót uống không ai thân thích

Duy nguyện đối tửu đương ca thời

Nguyệt quang thường chiếu kim tôn lí

惟愿对酒当歌时

月光常照金樽里

Chỉ mong khi bưng chén rượu hát vang

 Ánh trăng luôn chiếu rọi vào chén vàng

          Câu thơ đã phác hoạ một thi tiên với phong thái phiêu nhiên. Xem ra rượu đã gắn kết với người từ xa xưa. Nhưng những người yêu thích rượu có lẽ không biết nguồn gốc của nó có từ lúc nào. Khởi nguồn của rượu là một vấn đề lí thú nhưng phức tạp, thời cổ đã có nhiều thuyết khác nhau.

          1- Nghi Địch 仪狄 làm ra rượu. Thuyết này được thấy rất sớm từ những ghi chép trong Lã Thị Xuân Thu – Vật cung 吕氏春秋 - 勿躬 và trong Thế bản 世本, nói rằng rượu là do một người tên là Nghi Địch thời Hạ Vũ chế tạo.

          2- Bắt nguồn từ Hoàng Đế 黄帝. Trong y thư cổ đại Tố vấn – Thang dịch lao lễ luận 素问 - 汤液醪醴论có đoạn đối thoại về việc chế tạo rượu giữa Hoàng Đế黄帝và Kì Bá 岐伯. Trong Bản thảo diễn nghĩa 本草衍义 cũng cho rằng:

Tửu tự Hoàng Đế thuỷ, phi Nghi Địch dã

酒自黄帝始, 非仪狄也

(Rượu bắt đầu từ Hoàng Đế, không phải Nghi Địch)

          3- Đỗ Khang 杜康 hoặc Thiếu Khang 少康làm ra rượu. Đây là thuyết tương đối nổi tiếng trong số những truyền thuyết làm ra rượu.

Hà dĩ giải ưu, duy hữu Đỗ Khang

何以解忧, 惟有杜康

(Lấy gì để giải buồn, chỉ có Đỗ Khang)

          Đây là câu thơ nổi tiếng của Tào Tháo 曹操 dường như không ai không biết. Nhưng Đỗ Khang hoặc Thiếu Khang thuộc về triều đại nào, sử liệu không hề ghi chép.

          4- Lên men tự nhiên mà thành. Giang Sung 江铳, văn học gia thời Tây Tấn từng viết qua thiên Tửu cáo 酒诰, cho rằng rượu không phải do Hoàng Đế, hoặc Nghi Địch, hoặc Đỗ Khang phát minh, mà là người ta vô ý đem cơm thừa đã nấu chín bỏ trong rừng cây ngoài đồng, “lâu ngày có vị, chứa mùi thơm”, thông qua cách lên men tự nhiên mà thành. Từ lí luận này, chất cồn có trong rượu là do chất đường (chất đường của nho, của mạch nha…) trải qua sự lên men mới sản sinh. Tinh bột có trong các loại thực vật kinh qua một số vi sinh vật nào đó tồn tại trong tự nhiên mà đường hoá, loại ngũ cốc khi nảy mầm tự thân cũng sản sinh chất men đường hoá, lương thực sau khi đường hoá gặp phải con men có thể hoá thành rượu. Nhân đó các loại ngũ cốc lên men tự nhiên thành rượu là điều bình thường dễ thấy.

          5- Bắt đầu cùng thời với nông nghiệp. Lưu An 刘安 thời Tây Hán trong Hoài Nam Tử - Thuyết lâm huấn 淮南子 - 说林训 cho rằng:

Thuỷ vu lỗi tỉ ⁽¹⁾

始于耒耜

(Bắt đầu từ chỗ cái cày cái bừa)

          Con người tích cất lương thực, do vì thiết bị đơn sơ gặp phải ẩm thấp mà lên men dẫn đến đường hoá và sản sinh chất cồn, đây chính là loại rượu thiên nhiên như đã nói ở trên. Khi con người có ý thức cho lương thực lên men để thu hoạch rượu, kĩ thuật ủ rượu đã bắt đầu xuất hiện. Nói như thế, khởi nguồn của rượu có thể là ở vào cuối thời đại đồ đá mới. Nhân những tư liệu khảo cổ khai quật được chứng minh, cách đây 7, 8 ngàn năm tại lưu vực Hoàng Hà, Trường Giang đã có nền nông nghiệp nguyên thuỷ với một trình độ nhất định, trong một số những di chỉ thuộc tảo kì và trung kì thời đại đồ đá mới, đã phát hiện một số lượng lớn công cụ nông nghiệp nguyên thuỷ. Nông nghiệp đã sản sinh, kĩ thuật ủ rượu liên quan với nó cũng theo đó mà xuất hiện. Về điểm này, còn có thể tìm được chứng cứ từ những khai quật khảo cổ: tại di chỉ văn hoá Long Sơn 龙山đào được một số lượng lớn tửu khí bằng đất nung như: tôn 樽, hồ 壶, giả 斝, hoà 盉, bôi 杯, điều này nói rõ việc làm rượu đã tương đối phổ biến vào lúc đó.

          Rượu tuy làm bạn với con người đã mấy nghìn năm, nhưng khởi nguồn của nó đến nay vẫn là một bí ẩn, có lẽ đó cũng chính là ma lực mà rượu có được.

Chú của người dịch

1- Nguyên câu này như sau:

Thanh áng chi mĩ, thuỷ vu lỗi tỉ; phủ phất chi mĩ, tại vu trữ trục.

清醠之美, 始于耒耔; 黼黻之美, 在于杼轴.

(Cái ngon của rượu, bắt đầu từ chỗ cái cày cái bừa; cái đẹp của phủ phất, ở chỗ cái thoi cái cửi)

                                                                 Huỳnh Chương Hưng

                                                                 Quy Nhơn 25/9/2015

Nguyên tác Trung văn

TỬU ĐÍCH KHỞI NGUYÊN CHI MÊ

酒的起源之谜

Trong quyển

TRUNG QUỐC VỊ GIẢI CHI MÊ

中国未解之谜

Chủ biên: Tôn Thiệu Vũ 孙绍武

Hô Hoà Hạo Đặc: Viễn phương xuất bản xã, 2009.