CHỮ “KHÂU” NHIỀU BIẾN ĐỔI
BÀN VỀ CHỮ “KHÂU”
“Khâu” 丘 cũng là “sơn”山, nhưng “sơn” là gọi chung, còn “khâu” chỉ núi đất nhỏ (thổ sơn 土山). Trong Từ Hải 辞海 giải thích rằng: Khâu, tiểu sơn, thổ đôi
丘, 小山, 土堆
(Khâu là thổ sơn, là gò đất)
Từ Hải còn nêu một câu trong Cổ Mãng đàm tây tiểu khâu kí 鈷鉧潭西小丘记 của Liễu Tông Nguyên 柳宗元:
Lương chi thượng hữu khâu yên, sinh trúc thụ
梁之上有 丘焉, 生竹树
(Trên bãi đất có gò, trên gò mọc đầy trúc và các loại cây khác)
Có thể thấy “khâu” là tiểu sơn, là gò đất. Nhưng Vương Quân 王筠trong Thuyết văn cú đậu 说文句读 lại nói rằng:
Khâu sơn bất dĩ đại tiểu phân, nhi dĩ thổ thạch phân (1)
丘山不以大小分, 而以土石分
(Khâu và sơn không lấy lớn và nhỏ để phân biệt, mà lấy đất và đá để phân biệt)
Cách nói này cũng có căn cứ. Đại sơn cũng có thể gọi là “khâu”, như Côn Luân sơn 昆仑山cũng có thể gọi là Côn Luân khâu 昆仑丘, chứng thực cho lời của Vương Quân “sơn khâu bất dĩ đại tiểu phân”.
“Khâu” 丘 và “lăng” 陵 cũng có sự khu biệt, “khâu” chỉ gò đất nhỏ, tiểu sơn; “lăng” chỉ gò lớn, đại sơn. Cả 2 tổ hợp thành từ “khâu lăng” 丘陵, chỉ gò đất nhấp nhô kéo dài không dứt.
“Khâu” 丘 cũng là tên của Khổng Phu Tử. Khổng Tử là thánh nhân, do bởi tị huý của Khổng Tử, mọi người không dám tuỳ tiện viết là 丘, càng không dám gọi thẳng tên của Khổng Tử. Vì thế khi viết chữ 丘, phải viết khuyết một nét sổ bên phải, âm đọc cũng theo đó mà đổi, đọc chữ 丘 thành “mỗ” 某, nếu không sẽ là đại bất kính. Theo sự phát triển đi lên của xã hội phong kiến, địa vị của Khổng Tử ngày càng cao, nên lại xuất hiện một chữ “khâu” mới, tức chữ 坵 có thêm bộ “thổ” bên cạnh. Chữ 丘 là gò đất đã có chữ chuyên dùng, từ đó không được dùng đại danh 丘của Khổng Tử để giải thích là gò đất. “Khâu” 丘 cũng là một họ, như tác gia biền văn thời Nam
Nói đến tị huý, có một số địa danh phạm vào chữ 丘trong Khổng Khâu 孔丘. Ở Sơn Đông 山东 có huyện Giả Khâu 叚邱, và huyện Cung Khâu 龚邱, do vì tị huý nên vào năm Đại Quan 大观 thứ 4 đời Tống Huy Tông 宋徽宗 (tức năm 1110), đổi Giả Khâu 叚邱thành Giả huyện 叚县; đổi Cung Khâu龚邱thành Cung huyện 龚县 (nay là Ninh Dương 宁阳) (2).
Chữ 丘 cũng được giải thích là phần mộ. Trong Hán thư – Tư Mã Thiên truyện 汉书 - 司马迁传 có câu:
Diệc hà diện mục phục thướng phụ mẫu chi khâu mộ hồ?
亦何面目复上父母之丘墓乎?
(Còn mặt mũi nào đến lại phần mộ của cha mẹ nữa?)
“khâu” 丘 và “mộ” 墓 đi liền với nhau, cùng một ý nghĩa. Nếu tách ra, nghĩa của chúng cũng có chút khác nhau. Mộ cao thì gọi là “khâu” 丘; mộ bằng phẳng thì gọi là “mộ” 墓, cũng chính là nói “đại mộ” 大墓mới gọi là “khâu” 丘. Như tại Tô Châu 苏州có phần mộ của Ngô vương Hạp Lư 阖闾 gọi là “Hổ khâu” 虎丘, phía đông bắc tỉnh Sơn Tây 山西có huyện Linh Khâu 灵丘, chính nhân vì mộ của Triệu Vũ Linh Vương 赵武灵王 gọi là Linh Khâu 灵丘. Huyện Linh Khâu này cũng là huyện có “Bình Hình quan” 平型关 (*).
Chú của nguyên tác
(1)- Vương Quân王筠Thuyết văn cú đậu 说文句读, quyển 15, trang 28.
Bắc Kinh thị Trung Quốc thư điếm.
(2)- Tiền Đại Hân 钱大昕 Thập Giá Trai dưỡng tân lục 十驾斋养新录, trang 162, Khổng Tử huý 孔子讳 điều, Thượng Hải thư điếm xuất bản.
Chú của người dịch
(*)- Bình Hình quan 平型关:
Ở phía đông Nhạn Môn quan 雁门关, nay là dưới Bình Hình lĩnh 平型岭nơi tiếp giáp giữa phía đông bắc huyện Phồn Trĩ 繁峙với huyện Linh Khâu 灵丘 tỉnh Sơn Tây 山西. Thời cổ gọi là Bình Hình trại 瓶形寨, nhân vì địa hình chung quanh giống chiếc bình nên có tên gọi như thế.
Thời Kim là Bình Hình trấn 瓶形镇, thời Minh Thanh gọi là Bình Hình lĩnh quan 平型岭关, sau đổi gọi như hiện nay.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 03/12/2014
Nguyên tác Trung văn
KHÂU TỰ ĐA BIẾN
ĐÀM “KHÂU”
丘字多变
谈 “丘”
Trong quyển
HÁN TỰ THẬP THÚ
汉字拾趣
Tác giả: KỶ ĐỨC DỤ (纪德裕)
Phúc Đán Đại học xuất bản xã, 1998
0 nhận xét:
Đăng nhận xét