Dịch thuật: Chư Cát Lượng vốn không phải họ Chư Cát

CHƯ CÁT LƯỢNG VỐN KHÔNG PHẢI HỌ CHƯ CÁT

          Có thể nói Chư Cát Lượng 诸葛亮 là một trong những nhân vật nổi tiếng nhất trong lịch sử Trung Quốc. Không chỉ ở Trung Quốc người người đều biết, mà ngay cả trên thế giới cũng có nhiều người biết đến. Ngàn năm nay, thông qua các hình thức, mọi người ca tụng công tích của ông, tán dương mĩ đức của ông. Mĩ danh và hình tượng Chư Cát Lượng đã in dấu sâu đậm trong lòng người.

          Hiện nay nếu có ai nói Chư Cát Lượng vốn không phải họ Chư Cát, chắc có lẽ mọi người cảm thấy kì lạ. Có thật như thế chăng? Lâu nay không phải mọi người vẫn gọi ông là Chư Cát Lượng sao? Sự thực, tổ tiên của Chư Cát Lượng quả thực không phải họ Chư Cát 诸葛, mà là họ Cát 葛, điều này trong lịch sử có ghi chép. Trong Tam quốc chí 三国志 của Trần Thọ 陈寿 đời Tấn không nói đến việc này, nhưng Bùi Tùng Chi 裴松之 khi chú giải Tam quốc chí đã viết rất rõ. Ở Ngô chí – Chư Cát Cẩn truyện 吴志 - 诸葛瑾 truyện trong Tam quốc chí, khi chú Bùi Tùng Chi viết rằng:

          (Chư Cát Cẩn) kì Tiên Cát thị, bản Lang Nha Chư huyện nhân, hậu tỉ Dương Đô. Dương Đô tiên hữu tính Cát giả, thời nhân vi chi Chư Cát, nhân dĩ vi thị.

          (诸葛瑾 ) 其先葛氏, 本琅邪诸县人, 后徙阳都. 阳都先有姓葛者, 时人为之诸葛, 因以为氏.

          ( (Chư Cát Cẩn) tổ tiên họ Cát, vốn người huyện Chư ở Lang Nha, về sau dời đến Dương Đô. Ở  Dương Đô trước đó đã có người mang họ Cát, người bấy giờ mới gọi họ là Chư Cát, nhân đó mới lấy làm họ)

          Lời chú thích này nói rằng: tổ tiên của Chư Cát Cẩn vốn họ Cát, người huyện Chư sau khi dời đến Dương Đô, do bởi ở Dương Đô đã có người mang họ Cát, để phân biệt, người nơi đó đã gọi tổ tiên của Chư Cát Cẩn là Chư Cát, ý là họ Cát từ huyện Chư tới. Về sau tổ tiên của Chư Cát Cẩn đã lấy “Chư Cát” làm họ. 

          Chư Cát Cẩn là anh của Chư Cát Lượng, tổ tiên của Chư Cát Cẩn đương nhiên cũng là tổ tiên của Chư Cát Lượng. Do đó, chúng ta có thể biết Chư Cát Lượng quả thực vốn không phải họ Chư Cát mà là họ Cát. Xét tập tục đặt tên đơn ở thời Tam quốc, họ tên của Chư Cát Lượng phải là “Cát Lượng”.

CHÚ THÍCH CỦA NGƯỜI DỊCH

Về tên nhân vật Chư Cát Lượng, với chữ 诸:

          - Trong Hán Việt tự điển của Thiều Chửu chỉ có âm “Chư”. (trang 630)

          - Trong Từ điển Hán Việt văn ngôn dẫn chứng của Nguyễn Tôn Nhan cũng chỉ có âm “Chư”. Và ở nét nghĩa số 11 ghi rằng: Họ người (Chư Cát Lượng 诸葛亮, tức Khổng Minh đời Tam quốc). (trang 1339)

          - Trong Khang Hi tự điển 康熙字典 có các âm đọc như sau:

          * Đường vận 唐韻, Quảng vận 廣韻 phiên thiết là “chương ngư” 章魚. Tập vận 集韻, Loại thiên 類篇, Vận hội 韻會, Chính vận 正韻 đều có phiên thiết là “ chuyên ư” 專於, đọc như chữ 渚nhưng bình thanh. Âm đọc này có nhiều nét nghĩa, trong đó có nét nghĩa là họ kép:

          Hựu phức tính. “Hán thư” hữu Chư Cát Phong. “Tam quốc chí” hữu Chư Cát Lượng.

          又複姓. “漢書” 有諸葛豐. “三國志” 有諸葛亮.

          (Họ kép. Trong “Hán thư” có Chư Cát Phong. “Trong “Tam quốc chí” có Chư Cát Lượng)

         * Quảng vận 廣韻  phiên thiết là “chính xa” 正奢. Tập vận 集韻  phiên thiết là “chi xa” 之奢, đều có âm là 遮 (già), cũng là một họ.

          (Hán ngữ đại từ điển xuất bản xã, 2003, trang 1146, 1147).

          Như vậy tên gọi đúng của nhân vật là Chư Cát Lượng, nhưng mọi người quen đọc là Gia Cát Lượng. 

                                                                 Huỳnh Chương Hưng

                                                                 Quy Nhơn 19/10/2012

Dịch từ nguyên tác Trung văn

CHƯ CÁT LƯỢNG BẢN BẤT TÍNH CHƯ CÁT

诸葛亮本不姓诸葛

Trong quyển

TRUNG QUỐC NHÂN DANH ĐÍCH CỐ SỰ

中国人名的故事

Tác giả: Trương Tráng Niên (张壮年)

            Trương Dĩnh Chấn (张颖震)

Sơn Đông hoạ báo xuất bản xã, 2005.