Dịch thuật: Chữ "cầu" trong Hán ngữ cổ

CHỮ “CẦU” 求TRONG HÁN NGỮ CỔ

1- Tìm, tìm kiếm:

          Ở thiên Lương Huệ Vương thượng梁惠王上 trong Mạnh Tử孟子 có câu:

Do duyên mộc nhi cầu ngư dã

猶緣木而求魚也

(Giống như leo cây mà tìm cá vậy)

Và ở thiên Cáo Tử thượng 告子上:

Nhân hữu kê khuyển phóng, tắc tri cầu chi

人有雞犬放, 則知求之

(Người có con gà con chó đi mất thì biết tìm)

          Kết quả của “cầu” 求 là “đắc” 得 (có được), cho nên “cầu” thường tương ứng với “đắc”. Trong Chiến quốc sách – Sở sách nhất 戰國策 - 楚策一 ghi rằng:

Hổ cầu bách thú nhi thực chi, đắc hồ

虎求百獸而食之, 得狐

(Hổ tìm muôn thú để ăn thịt, được con cáo)

          Trong Sử kí – Liêm Pha Lạn Tương Như liệt truyện 史記 - 廉頗藺相如列傳:

Cầu nhân khả sử báo Tần giả, vị đắc

求人可使報秦者, 未得

(Tìm người có thể sang Tần báo lại, nhưng chưa được)

          Dẫn đến nghĩa “yêu cầu” “mong cầu”. Ở thiên Học nhi 學而  trong Luận ngữ論語 :

Quân tử thực vô cầu bão, cư vô cầu an

君子食無求飽,居無求安

(Người quân tử ăn không mong cầu cho no, ở không mong cầu được yên)

Và ở thiên Vi Tử 微子:

Vô cầu bị ư nhất nhân

無求備於一人

(Chớ mong cầu sự toàn vẹn ở một người)

Nay ta có thành ngữ “Cầu toàn trách bị” 求全責備

2- Mong có được lợi ích từ người khác:

     Ở Tề sách nhất 齊策一  trong Chiến quốc sách 戰國策có câu:

Tứ cảnh chi nội mạc bất hữu cầu ư vương

四境之內莫不有求於王

(Trong bốn cõi không ai là không mong cầu ở vương)

Và ở Triệu sách tam 趙策三:

Ngô thị cư thử vi thành chi trung giả, giai hữu cầu ư Bình Nguyên Quân dã

吾視居此圍城之中者,皆有求於平原君也

          (Tôi thấy rằng, những ai ở trong thành bị vây này cũng đều mong cầu ở Bình Nguyên Quân)

Dẫn đến nghĩa là “thỉnh cầu”, như ở Chiến Quốc sách 戰國策 - Triệu sách tứ趙策四 :

Triệu thị cầu cứu ư Tề

趙氏求救於齊

(Triệu cầu cứu với Tề)

Phân biệt “thỉnh” 請 và “cầu”求

         Trong Hán ngữ cổ, “thỉnh” và “cầu” không phải là từ đồng nghĩa. Về ý nghĩa của “thỉnh cầu”, cả 2 cũng có sự khác biệt nhỏ.

          - “Thỉnh”: đa phần biểu thị xin đối phương để cho mình làm một việc nào đó.

          - “Cầu”: đa phần biểu thị xin đối phương làm một việc nào đó.

          “Cầu cứu ư Tề” nhìn chung không thể nói “thỉnh cứu ư Tề”

                                                                             Huỳnh Chương Hưng

                                                                             Quy Nhơn 18/6/2013

Nguyên tác Trung văn trong

CỔ ĐẠI HÁN NGỮ

古代漢語

(tập 2)

Chủ biên: Vương Lực 王力

Trung Hoa thư cục, 1998.