Dịch thuật: Chư Cát Lượng với bánh "man đầu" thời Nguỵ Tấn

CHƯ CÁT LƯỢNG VỚI BÁNH “MAN ĐẦU” THỜI NGUỴ TẤN

          “Man đầu” 馒头 là một trong những món ăn chính hiện nay của người phương bắc Trung Quốc, nhưng lai lịch của nó phải truy ngược đến thời Tam Quốc. Theo những ghi chép trong Sự vật kỉ nguyên 事物纪元 thời Tống:

          Chư Cát Lượng 诸葛亮 lúc nam chinh, phải vượt qua sông Lư 泸. Theo phong tục địa phương phải giết người lấy đầu để tế Thần, Chư Cát Lượng đã lấy thịt bò, thịt dê, thịt heo dùng bột bọc lại giống hình đầu người để thay thế. Tên gọi “man đầu” bắt đầu từ đó.

          Trong Thất tu loại di 七修类移 do Lang Anh 郎英 triều Minh biên soạn có nói:

Man đầu bản danh Man đầu

馒头本名蛮头

(Man đầu vốn có tên là “Man đầu”)

          Chư Cát Lượng thời Tam Quốc từng đích thân dẫn quân chinh phạt Mạnh Hoạch 孟获 đang cát cứ xưng hùng tại Vân Nam云南, Quý Châu 贵州, 7 lần bắt 7 lần thả. Sau khi bình định được phản loạn khải hoàn về lại đến sông Lư, bỗng cuồng phong nổi lên, nước chảy xiết, sóng dâng cao, quân lính khó qua. Người địa phương bảo với Chư Cát Lượng đó là do “Xương thần” 猖神gây ra, cần phải dùng bảy bảy bốn mươi chín đầu người cùng bò đen dê trắng cúng tế mới có thể gió yên sóng lặng, bình an mà qua sông. Chư Cát Lượng không nỡ dùng đầu người để tế nên đã ra lệnh lấy thịt bò, thịt dê, thịt heo làm nhân bánh dùng bột bọc lại, nắn thành hình đầu người để tế thần.

          Xem ra “man đầu” được sáng chế từ thời Tam Quốc cùng với “man đầu” không nhân mà người phương bắc dùng ngay nay có sự khu biệt. “Man đầu” thời đó không chỉ có nhân thịt bò, thịt dê, thịt heo mà còn rất lớn giống như đầu người. Có tư liệu ghi chép rằng, thời Nguỵ Tấn sau Chư Cát Lượng, “man đầu” mà mọi người làm đều có nhân, phần lớn được làm vào khoảng đầu mùa Xuân. Trong Bính phú 饼赋 của Thúc Tích 束皙 đời Tấn có nói:

Đầu mùa Xuân, âm dương giao hoà, lúc bấy giờ khi tổ chức yến tiệc, thích hợp dọn bánh “man đầu”.

          Tiết Kinh trập 惊蛰, Xuân phân 春分 tượng trưng cho Đông đi Xuân đến. Đông thuộc âm, Hạ thuộc dương, vào đầu mùa Xuân cử hành yến tiệc, dọn ra bánh man đầu có nhân, tượng trưng cho sự thuận lợi của một năm, liên tưởng đến Chư Cát Lượng hưng sư nam chinh rồi hồi sư chính tại đầu mùa Xuân. Phong tục vào đầu mùa Xuân tổ chức yến tiệc dọn “man đầu” mang ý nghĩa Chư Cát Lượng nam chinh thắng lợi.

CHÚ CỦA NGƯỜI DỊCH

Về tên nhân vật Chư Cát Lượng, với chữ 诸:

          - Trong Hán Việt tự điển của Thiều Chửu chỉ có âm “Chư”. (trang 630)

          - Trong Từ điển Hán Việt văn ngôn dẫn chứng của Nguyễn Tôn Nhan cũng chỉ có âm “Chư”. Và ở nét nghĩa số 11 ghi rằng: Họ người (Chư Cát Lượng 诸葛亮, tức Khổng Minh đời Tam quốc). (trang 1339)

          - Trong Khang Hi tự điển 康熙字典 có các âm đọc như sau:

          * Đường vận 唐韻, Quảng vận 廣韻 phiên thiết là “chương ngư” 章魚. Tập vận集韻, Loại thiên 類篇, Vận hội 韻會, Chính vận 正韻 đều có phiên thiết là “ chuyên ư”專於, đọc như chữ 渚 nhưng bình thanh. Âm đọc này có nhiều nét nghĩa, trong đó có nét nghĩa là họ kép:

          Hựu phức tính. “Hán thư” hữu Chư Cát Phong. “Tam quốc chí” hữu Chư Cát Lượng.

          又複姓. “漢書” 有諸葛豐. “三國志” 有諸葛亮.

          (Họ kép. Trong “Hán thư” có Chư Cát Phong. “Trong “Tam quốc chí” có Chư Cát Lượng)

         * Quảng vận 廣韻  phiên thiết là “chính xa” 正奢 . Tập vận 集韻  phiên thiết là “chi xa” 之奢, đều có âm là 遮 (già), cũng là một họ.

          (Hán ngữ đại từ điển xuất bản xã, 2003, trang 1146, 1147).

          Như vậy tên gọi đúng của nhân vật là Chư Cát Lượng, nhưng mọi người quen đọc là Gia Cát Lượng. 

                                                                       Huỳnh Chương Hưng

                                                                      Quy Nhơn 25/02/2014

Nguyên tác Trung văn

CHƯCÁT LƯỢNG DŨ NGUỴ TẤN THỜI ĐÍCH MAN ĐẦU

诸葛亮与魏晋时的馒头

Trong quyển

TRUNG QUỐC DÂN TỤC VĂN HOÁ

ẨM THỰC

中国民俗文化

饮食

Chủ biên: Chu Ưng (朱鹰)

Trung Quốc xã hội xuất bản xã, năm 2005