Dịch thuật: Ba chữ "Bách gia tính" cũng là họ

BA CHỮ “BÁCH GIA TÍNH” CŨNG LÀ HỌ

          Khi nói đến “Bách gia tính”百家姓, mọi người liền nghĩ ngay đến câu “Triệu Tiền Tôn Lí, Chu Ngô Trịnh Vương” 赵钱孙李, 周吴郑王, đây là mấy họ mở đầu trong quyển Bách gia tính. Trong mắt mọi người, “bách gia tính” là gọi chung các họ ở Trung Quốc, rất ít người biết 3 chữ này cũng là họ. Điều này cũng khó trách, bởi vì xưa nay họ Bách, họ Gia, họ Tính quả thực là rất ít,mọi người rất ít nghe và gặp được người của 3 họ này. Trên thực tế, 3 họ này từ xưa đã có, đến nay vẫn tồn tại ở một số vùng.

          Đầu tiên nói về họ Bách 百. Theo khảo chứng, sớm nhất sử dụng họ Bách là Bách Du 百鯈, hậu duệ của Hoàng Đế 黄帝, về sau có con trưởng của Chu Văn Vương 周文王 là Bách (Bá) Ấp Khảo 百邑考, người có ảnh hưởng nhất là Bách Lí Hề 百里奚nước Tần thời Xuân Thu. Bách Lí Hề vốn là một vị đại phu nước Ngô, đa mưu túc trí. Khi nước Ngô mất, Bách Lí Hề bị nước Tấn bắt đem đi, sau lại bị đưa đến nước Tần, từ nước Tần Bách Lí Hề đến nước Sở bị Sở giữ lại. Tần Mục Công 秦穆公 nghe nói Bách Lí Hề là một nhân tài nên quyết định chuộc về. Tần Mục Công sai người nói với Sở vương rằng, nguyện đem 5 tấm da dê đổi lấy Bách Lí Hề, Sở vương vui vẻ đồng ý, thả cho Bách Lí Hề về. Bách Lí Hề không quên ơn tri ngộ, ra sức giúp Tần Mục Công kiến lập nghiệp bá. Do bởi Bách Lí Hề được chuộc về bằng 5 tấm da dê, nên người đời sau đặt cho ông xước hiệu là “Ngũ cổ đại phu” 五羖大夫 ⁽¹⁾. Hậu nhân của Bách Lí Hề xem việc đó là vinh dự, để kỉ niệm, họ đã dùng chữ “bách” làm họ, cũng có người lấy họ “Bách Lí”. Trong lịch sử, họ Bách còn xuất hiện một số danh nhân, như học trò của Liệt Ngự Khấu 列御寇tư tưởng gia thời Tiên Tần là Bách Phong 百丰, vị quan thời Hán là Bách Chính 百政, quan thời Minh là Bách Cung 百恭, Bách Thông 百通, học giả Bách Kiên 百坚 … Hiện tại tại vùng Bắc Kinh cũng có người mang họ Bách, chỉ có điều là rất ít.

          Họ Gia 家 có nguồn gốc từ vị Thái tể Gia Bá 家伯đời Chu U Vương 周幽王. Trong lịch sử, họ Gia cũng xuất hiện một số danh nhân. Thời Hán Thành Đế 汉成帝 nhà Tây Hán có một người tên là Gia Quân 家君tinh thông kĩ nghệ, từng phát minh trò chơi đàn kì 弹棋 được hoàng đế tán thưởng. Thời Tống có vị Tiến sĩ tên Gia Tiến 家进 cũng rất nổi danh. Hiện tại họ Gia cũng còn, khi điều tra nhân khẩu, tại Thượng Hải phát hiện nhà họ Gia.

          Họ Tính 姓 bắt nguồn từ Côn Tôn Tính 公孙姓 nước Thái thời Xuân Thu. Công Tôn Tính là Công tước của nước Thái, để kỉ niệm, con cháu đời sau của ông đã lấy chữ “tính” 姓trong tên của ông để làm họ. Về nhân vật họ Tính trong lịch sử, trong sử liệu cũng có ghi chép, như Tính Vĩ 姓伟, đại thương nhân thời Hán; Tính Ích Cung 姓益恭, huyện lệnh thời Tống; Tính Bỉnh Cung 姓秉恭, cống sĩ thời Minh … Hiện tại họ Tính cũng còn tại các vùng như Triết Giang, Sơn Tây, Hà Bắc.

          Văn hoá về họ ở Trung Quốc có nguồn gốc lâu đời, nội hàm phong phú, chúng ta có thể nhìn thấy được qua sự sản sinh và lưu truyền 3 họ “Bách” “Gia” “Tính” hiếm có nay.

Chú của người dịch

1- Chữ 羖 (cổ) có nghĩa là con dê đen.

                                                            Huỳnh Chương Hưng

                                                           Quy Nhơn 16/01/2015

Nguyên tác Trung văn

“BÁCH GIA TÍNH” TAM TỰ DÃ THỊ TÍNH

“百家姓” 三字也是姓

Trong quyển

TRUNG QUỐC NHÂN DANH ĐÍCH CỐ SỰ

中国人名的故事

Tác giả:  Trương Tráng Niên  张壮年

               Trương Dĩnh Chấn  张颖震

Sơn Đông hoạ báo xuất bản xã, tháng 9-2005