Dịch thuật: Từ đồng nghĩa với "hắc"

TỪ ĐỒNG NGHĨA VỚI “HẮC”

BÀN VỀ CHỮ “HẮC”

          Chữ 黑 (hắc: đen), nửa phần trên, trong khung là 2 chấm, không phải nét ngang, đó là vẽ cửa sổ ⁽¹⁾, 2 chấm biểu thị tro bụi của khói bám vào ô cửa sổ, nửa phần dưới vốn là chữ 炎(viêm). “Hắc” là chữ hội ý. “Viêm” là ánh lửa bốc lên tức hoả khí xông lên hun cửa sổ, lâu ngày tự nhiên biến thành đen. Cũng có thuyết cho rằng khung nửa phần trên của chữ 黑 không phải cửa sổ mà là ống khói ⁽²⁾. Nói là “ống khói” có lẽ là từ chữ 熏 (huân: hun, đốt) mà ra. Chữ 千 (thiên) trong chữ 熏là luồn khói từ ống khói tuôn ra, cho nên nói nửa phần trên là “ông khói”. Còn chữ 炎 ở dưới thì nhận thức của mọi người nhất trí nhau.

          Chữ biểu thị ý nghĩa “hắc” rất nhiều, như 皂 (tạo) là sắc đen. 皂隶 (tạo lệ) là sai dịch chốn nha môn mặc áo đen. 皂靴 (tạo ngoa) tức loại ủng màu đen, 皂盖 (tạo cái) là mui xe màu đen ở thời cổ. Thành ngữ bất phân thanh hồng tạo bạch 不分青红皂白, “tạo bạch” tức đen trắng. 黔(kiềm) cũng có nghĩa là đen. Năm thứ 26 đời Tần Thuỷ Hoàng 秦始皇 đổi gọi “dân” 民thành “kiềm thủ” 黔首, do bởi thứ dân dùng khăn đen vấn đầu.

青 (thanh) cũng có nghĩa là đen. Lí Bạch 李白 trong bài Mộng du Thiên Mụ ngâm lưu biệt 梦游天姥吟留别 có viết:

Vân thanh thanh hề dục vũ

Thuỷ đạm đạm hề sinh yên

云青青兮欲雨

水澹澹兮生烟

Mây đen đen chừ muốn mưa

Nước lặng lẽ chừ sinh khói

“Vân thanh thanh” chính là mây đen giăng khắp. Và như Đỗ Phủ 杜甫 trong Mộng Lí Bạch nhị thủ 梦李白二首 cũng viết:

Hồn lai phong lâm thanh

Hồn phản quan sơn hắc

魂来枫林青

魂返关山黑

Hồn về rừng phong xanh

Hồn đi quan sơn tối

“thanh” và “hắc” ở đây đối nhau, đó cũng là từ đồng nghĩa. Thời cổ, tròng đen ở mắt gọi là “thanh nhãn” 青眼, danh sĩ thời Nguỵ Tấn lấy thanh nhãn, bạch nhãn để nhìn người ta, nhìn thẳng gọi là thanh nhãn. Còn như người xưa thường nói “thanh mấn” 青鬓, “thanh ti” 青丝 cũng đều là sắc đen.

黎 (lê) cũng là sắc đen. “Lê dân” 黎民 đồng nghĩa với “kiềm thủ” 黔首. “Lê minh” 黎明 là đen trắng tương tạp, lúc trời hãy còn chưa sáng .

缁 (tri) cũng là đen, lụa đen gọi là 缁. Trong thơ của Lỗ Tấn 鲁迅có câu:

Nguyệt quang như tẩy chiếu tri y ⁽³⁾

月光如洗照缁衣

Ánh trăng vằng vặc rọi chiếu áo đen

          黑 (hắc) phân ra 黧黑(lê hắc), 黝黑 (ửu hắc), 黛黑 (đại hắc). “Lê hắc” là trong đen có vàng; gọi những người lao khổ mệt nhọc là “diện mục lê hắc” 面目黧黑. “Ửu hắc” là sắc đen nhạt, “đại hắc” là đen pha xanh.

          Ngoài ra, 椹 (châm) là đen sậm, 黴(mi /vi) là đen xanh, 玄 (huyền) là trong đỏ có đen.

          Trên vũ đài, Bao Công 包公 mặt đen, biểu thị cương nghị chính trực. Thời trang màu đen biểu thị sự hào phóng trang trọng, hoa màu đen cực quý hiếm, mẫu đơn màu đen là loại cực phẩm. Đậu đen, mè đen, mộc nhĩ, nếp đen, gà ô … có giá trị dược dụng, giá trị dinh dưỡng cực cao, được mọi người coi trọng.

Chú của nguyên tác

1- Thuyết văn giải tự chú 说文解字注 trang 487 dẫn “Đại Từ thể, cổ song tự” 大徐体, 古窗字, Thượng Hải cổ tịch xuất bản xã.

2- Thuyết văn giải tự chú 说文解字注 trang 487, “cổ văn song, tại ốc viết song” 古文囱, 在屋曰囱, Thượng Hải cổ tịch xuất bản xã.

3- Lỗ Tấn 鲁迅: Nam khang bắc điệu tập . Vi liễu vong khước đích kỉ niệm 南腔北调集 . 为了忘却的纪念, Nhân dân văn học xuất bản xã.

                                                              Huỳnh Chương Hưng

                                                             Quy Nhơn 06/5/2015

              

Nguyên tác Trung văn

HẮC ĐÍCH ĐỒNG NGHĨA TỪ

ĐÀM “HẮC”

黑的同义词

谈  “黑”

Trong quyển

HÁN TỰ THẬP THÚ

汉字拾趣

Tác giả: KỶ ĐỨC DỤ (纪德裕)

Phúc Đán Đại học xuất bản xã, 1998