Dịch thuật: Phó Duyệt

PHÓ DUYỆT

          Phó Duyệt 傅说: không rõ năm sinh năm mất, Tể tướng thời Vũ Đinh 武丁, một trong những hiền tướng của triều Thương. Trước tác có  thiên Thuyết mệnh 说命. Phó Duyệt mất vì bệnh.

          Phó Duyệt xuất thân nô lệ, nhưng rất có học vấn và tài năng. Vũ Đinh thời kì đầu từng sống trong dân gian, lao động cùng với nô lệ nên đã kết giao với Phó Duyệt. Vũ Đinh rất khâm phục tài học của Phó Duyệt. Vũ Đinh sau khi lên ngôi muốn chấn hưng triều Thương nên có ý muốn mời Phó Duyệt ra giúp, nhưng lại sợ Phó Duyệt xuất thân nô lệ nếu được chức vị cao tất sẽ bị đại thần quý tộc phản đối. Vũ Đinh mượn cớ trong 3 năm để tang tiên vương không nói câu nào, chỉ thông qua văn tự mà giữ mối liên hệ với đại thần. Sau lại mượn cớ nằm mộng thấy tổ tiên là vua Thang tiến cử một hiền tài, lại đem diện mạo người đó vẽ ra cho các quan xem, đồng thời sai người đi tìm. Các quan phụ trách trước tiên tìm trong đám quan lại nhưng không tìm được liền mang hình vẽ đi tìm khắp nơi, và đã phát hiện một nô lệ tên là Phó Duyệt tại Phó Nham 傅岩 ở Bắc hải 北海 (có thuyết cho là Phó Hiểm 傅险, nay là phía bắc huyện Bình Lục 平陆 tỉnh Sơn Tây 山西), tướng mạo rất giống với người trong hình vẽ, mặc áo vải thô, trên cánh tay có quấn dây thừng, đang cùng với các nô lệ khác đắp thành trị thuỷ. Họ liền đưa Phó Duyệt về triều phục mạng.

          Vũ Đinh rất vui mừng, sau 3 năm đây là lần đầu tiên Vũ Đinh mở miệng, cùng Phó Duyệt bàn luận đại sự trong thiên hạ. Với tri thức phong phú của mình, Phó Duyệt trình bày đạo trị nước. Vũ Đinh rất hài lòng, trước mặt mọi người tuyên bố trừ bỏ thân phận nô lệ của Phó Duyệt, đồng thời cho giữ chức Tể, thống lĩnh bách quan. Dân chúng nhà Thương sùng kính quỷ thần, các đại thần cũng không phản đối, họ lần lượt chúc mừng Vũ Đinh, và theo mệnh lệnh của Vũ Đinh tôn xưng Phó Duyệt là “Mộng phụ” 梦父.

          Sau khi Phó Duyệt nhậm chức Tể, Vũ Đinh lệnh Phó Duyệt ngày đêm bên cạnh thảo luận việc nước, khiêm tốn xin được chỉ giáo. Phó Duyệt viết thiên Thuyết mệnh 说命 răn dạy Vũ Đinh. Lúc bấy giờ thế lực triều Thương đang suy, qua 59 năm Phó Duyệt tận tâm phò tá, Vũ Đinh ra sức sửa trị, trật tự trong nước ổn định, sản xuất phát triển, nhân đinh hưng vượng, bờ cõi yên ổn, quốc lực được tăng cường, khiến các tiểu quốc ở xa đều đến quy phụ.

          Phó Duyệt lại giúp Vũ Đinh dùng binh mở rộng cương thổ đối với các tiểu quốc tây bắc như Thổ Phương 土方, Quỷ Phương 鬼方, Hổ Phương 虎方cùng Kinh Sở 荆楚ở phía nam, mở rộng bản đồ triều Thương, khiến triều Thương đạt đến thời kì đỉnh thịnh.

          Do bởi những cống hiến to lớn, Phó Duyệt được tôn làm danh tướng của triều Thương nổi tiếng ngang cùng Y Doãn 伊尹. Truyền thuyết dân gian cho rằng sau khi Phó Duyệt bệnh mất, linh hồn của ông bay lên chín tầng trời hoá thành một ngôi sao sáng ở phương đông, gọi là “Phó Duyệt tinh” 傅说星. Nơi ông trị thuỷ, người đời sau lập “Phó Duyệt từ” 傅说祠 (miếu thờ Phó Duyệt), hang động mà ông cư trú khi là nô lệ được gọi là “Thánh nhân quật” 圣人窟, dòng suối nhỏ trước động được đổi tên là “Thánh nhân giản” 圣人涧.

                                                                          Huỳnh Chương Hưng

                                                                          Quy Nhơn 06/7/2013

Nguyên tác Trung văn

PHÓ DUYỆT

傅说

Trong quyển

TRUNG QUỐC LỊCH ĐẠI TỂ TƯỚNG LỤC

中国历代宰相录

Chủ biên: Dương Kiếm Vũ 杨剑宇

Thượng Hải văn hoá xuất bản xã, 1999.