Dịch thuật: Vô vị tiêu khiển

VÔ VỊ TIÊU KHIỂN

          Trong xã hội giao tiếp hiện nay có mấy câu nói rất phổ biến, hai người gặp nhau, đa phần hỏi:

Dạo này làm gì để tiêu khiển?

Câu đáp phần nhiều là:

Rất vô vị! chẳng qua là tuỳ hứng làm một thứ gì đó để qua ngày thôi.

          Mấy câu nói này nhìn từ bề ngoài dường như không có tội ác gì to lớn; nhưng nào ngờ nó là căn nguyên vong quốc diệt chủng. Căn bệnh lưu hành này, một người nhiễm phải, người đó coi như xong; người trong cả nước nhiễm phải, nước đó cũng coi như xong.

          Vật quý nhất trong thiên hạ không gì bằng thời gian. Bởi những thứ khác khi mất đi có thể có lại được, duy chỉ có thời gian, một giây qua đi là mất đi một giây, một phút qua đi là mất đi một phút, một khắc qua đi là mất đi một khắc; sau khi mất đi, nó vĩnh viễn không bao giờ trở lại, cho dù anh có tiền nhiều bao nhiêu đi chăng nữa, cũng không thể mua lại được. Cho nên người xưa nói:

Tích thốn âm, tích phân âm ⁽¹⁾

惜寸陰, 惜分陰

         Đây hoàn toàn không phải nói để nghe cho hay, mà quả thực nó là thứ quý nhất trong thiên hạ, không gì có thể sánh lại. Cho nên một li một tí cũng không được khinh suất bỏ qua.

          Gần đây trên thế giới phát minh ra nhiều khoa học, bàn về tác dụng của chúng, chẳng qua là thay người tiết kiệm việc hao phí thời gian, tăng thêm hiệu suất thời gian. Trước đây một việc làm trong hai ba tiếng đồng hồ mới xong thì nay chỉ cần một tiếng rưỡi là kết thúc, nhân đó thời gian còn dư lại có thể dùng vào việc khác. Người thời nay, phạm vi sử dụng trong một ngày bằng người xưa hai ba ngày, phạm vi sử dụng trong một năm bằng người xưa hai ba năm. Cho nên người của một đời có thể làm nên sự nghiệp của người xưa hai ba đời. Hiện tại văn minh tiến bộ, một ngày đi xa ngàn dặm, đây chính là mấu chốt to lớn nhất.

          Trong Luận ngữ 論語 có hai đoạn, một đoạn là:

Bão thực chung nhật, vô sở dụng tâm, nan hĩ tai ^(*)

飽食終日, 無所用心, 難矣哉

(Suốt ngày ăn no mà chẳng để tâm vào việc gì thì hạng người đó khó nên người lắm)

Một đoạn khác:

Quần cư chung nhật, ngôn bất cập nghĩa, hiếu hành tiểu huệ, nan hĩ tai ^(**)

群居終日, 言不及義, 好行小慧, 難矣哉

          (Suốt ngày tụ tập, nói những điều không hợp đạo lí, lại thích làm những điều khôn vặt thì hạng người đó khó mà tiến được)

          Khổng Tử 孔子dạy người, chưa nói qua chữ “nan”, nhưng đối với những hạng người này, một lần nói “nan hĩ tai”, lần khác cũng nói “nan hĩ tai”, có thể thấy hạng người này quả là tự mình đứng riêng một cõi, thánh nhân Khổng Tử đối với họ cũng đành chịu.

          Trong Đại học 大學 có câu:

Tiểu nhân nhàn cư vi bất thiện, vô sở bất chí

小人閑居為不善, 無所不至

(Tiểu nhân lúc rảnh ở một mình thường làm những điều không tốt, không việc gì là không làm được)

Vương Dương Minh 王陽明 ⁽²⁾ giải thích rằng:

Lúc nhàn cư có việc gì bất thiện để làm, chỉ có tinh thần lười nhác, nó mênh mông không có chỗ dừng. Đó là ngọn nguồn của vạn cái ác, là chỗ mà hạng tiểu nhân không biết sợ.

Nhìn từ điểm này, nào là vô vị, nào là tiêu khiển, chớ có cho là những lời nói không có liên can gì; cần phải biết rằng, các loại sa đoạ, các loại tội ác đều từ đó mà phát sinh…

Chú của nguyên tác

(1)- Đào Khản 陶侃đời Tấn nói rằng:

Đại Vũ thánh giả, thượng tích thốn âm; chí ư chúng nhân, đương tích phân âm

大禹聖者上惜寸陰, 至於眾人當惜分陰

(Bậc thánh Đại Vũ đến một chút thời gian còn tiếc, mọi người nên tiếc nhiều hơn nữa)

(2)- Vương Dương Minh 王陽明: tức Vương Thủ Nhân 王守仁, các học giả gọi ông là Dương Minh tiên sinh.

Chú của người dịch

(*)- Đoạn này ở thiên Dương Hoá 陽貨 trong Luận ngữ 論語

(**)- Đoạn này ở thiên Vệ Linh Công 衛靈公trong Luận ngữ 論語

                                                            Huỳnh Chương Hưng

                                                            Quy Nhơn 26/6/2014

Nguyên tác Trung văn

VÔ LIÊU TIÊU KHIỂN

無聊消遣

Trong quyển

ẨM BĂNG THẤT TOÀN TẬP

飲氷室全集

Tác giả: Lương Khải Siêu 梁啟超

Văn hoá đồ thư công ti ấn hành