Dịch thuật: Tân Ngũ đại sử . Linh quan truyện tự (kì cuối)

新五代史 . 伶官传序

                                                                                     欧阳修

          “书” 曰 ⁽¹⁾: “满招损, 谦得益 ⁽²⁾.” 忧劳可以兴国 ⁽³⁾, 逸豫可以亡身 ⁽⁴⁾, 自然之理也. 故方其盛也, 举天下之豪杰 ⁽⁵⁾, 莫能与之争; 及其衰也, 数十伶人困之, 而身死国灭 ⁽⁶⁾, 为天下笑. 夫祸患常积于忽微 ⁽⁷⁾, 而智勇多困于所溺 ⁽⁸⁾, 岂独伶人也哉 ⁽⁹⁾! 作 “伶官传”.

TÂN NGŨ ĐẠI SỬ . LINH QUAN TRUYỆN TỰ

                                                                                            Âu Dương Tu

(kì cuối)

          “Thư” viết ⁽¹⁾: “Mãn chiêu tổn, khiêm đắc ích ⁽²⁾.” Ưu lao khả dĩ hưng quốc ⁽³⁾, dật dự khả dĩ vong thân ⁽⁴⁾, tự nhiên chi lí dã. Cố phương kì thịnh dã, cử thiên hạ chi hào kiệt ⁽⁵⁾, mạc năng dữ chi tranh; cập kì suy dã, sổ thập linh nhân khốn chi, nhi thân tử quốc diệt ⁽⁶⁾, vi thiên hạ tiếu. Phù hoạ hoạn thường tích vu hốt vi ⁽⁷⁾, nhi trí dũng đa khốn vu sở nịch ⁽⁸⁾, khởi độc linh nhân dã tai ⁽⁹⁾! Tác “Linh quan truyện”.

Chú của sách

1- “Thư” 书: chỉ “Thượng thư” 尚书.

2- Mãn chiêu tổn, khiêm đắc ích满招损, 谦得益: tự mãn đem lại tổn thất, khiêm tốn mang lại ích lợi. Câu này ở thiên Đại Vũ mô 大禹漠 trong Thượng thư 尚书, nguyên văn là:

Mãn chiêu tổn, khiêm thụ ích

满招损, 谦受益

3- Ưu lao khả dĩ hưng quốc忧劳可以兴国: lo lắng siêng năng có thể khiến đất nước hưng thịnh.

          Ưu lao 忧劳: lo lắng và siêng năng.

          Hưng 兴: cách dùng sử động của động từ.

4- Dật dự khả dĩ vong thân逸豫可以亡身: an lạc có thể khiến người ta chết.

          Dật dự 逸豫: tiêu dao hưởng lạc, không nghĩ đến những hiểm nguy trong lúc sống an nhàn.

5- Cử 举: toàn bộ, hết tất cả.

6- Thân tử quốc diệt 身死国灭: người chết, nước mất.

          Thân tử 身死: Trang Tông 庄宗sau khi diệt nhà Lương, sủng ái linh nhân (người diễn trò), mê thanh sắc, triều chính ngày càng suy. Sau cuộc binh biến của Lí Tự Nguyên 李嗣源, Quách Tùng Khiêm 郭从谦 thủ lĩnh cận vệ quân hoàng đế xuất thân linh nhân thừa cơ làm loạn, Trang Tông trúng tên mà chết.

          Quốc diệt 国灭: Sau khi Trang Tông mất, Lí Tự Nguyên kế vị, xưng là Minh Tông 明宗, nhà Hậu Đường chưa diệt vong. Nhưng Lí Tự Nguyên là con nuôi của Lí Khắc Dụng, không phải là đích truyền, theo quan niệm truyền thống đương thời, cũng có thể nói là “quốc diệt”.

7- Hoạ hoạn thường tích vu hốt vi 祸患常积于忽微: tai hoạ thường tích tụ dần  từng chút một.

          Hốt 忽: một thốn của mười vạn phân

          Vi 微: một thốn của trăm vạn phân.

8- Trí dũng đa khốn vu sở nịch 智勇多困于所溺: trí tuệ dũng cảm luôn bị những thứ mà mình quá say mê gây khốn khó.

9- Khởi độc linh nhân dã tai岂独伶人也哉: lẽ nào chỉ là do mỗi linh nhân?

BÀI TỰA TRUYỆN LINH QUAN TRONG TÂN NGŨ ĐẠI SỬ

                                                                                      Âu Dương Tu

(kì cuối)

          Trong “Thượng thư” có nói: “Mãn chiêu tổn, khiêm đắc ích”. Lo lắng siêng năng chính sự có thể khiến đất nước hưng thịnh, an nhàn hưởng lạc có thể khiến mình mất mạng, đó là đạo lí tự nhiên. Cho nên lúc cường thịnh, hào kiệt trong thiên hạ không ai có thể tranh cùng, đến khi suy bại, chỉ mấy chục tên linh nhân mà có thể gây khó đến nỗi thân vong nước mất, bị thiên hạ chê cười. Phàm hoạ hoạn thường tích tụ dần từng chút một, còn trí dũng đa phần bị dìm chết bởi những thứ quá say mê, há chỉ do mỗi linh nhân sao! Nhân đó viết “Linh quan truyện”.

                                                                Huỳnh Chương Hưng

                                                               Quy Nhơn 07/7/2015

Nguồn

CỔ HÁN NGỮ TỐC THÀNH ĐỘC BẢN

古汉语速成读本

Biên soạn: Lưu Khánh Nga 刘庆俄

Trung Hoa thư cục, 2005