Á THÁNH MẠNH TỬ
Năm 390 trước công nguyên, Nho gia Á thánh Mạnh Tử 孟子 ra đời tại đất Trâu 邹 nước Lỗ. Mạnh Tử từ nhỏ đã mất cha, mẹ một thân nuôi ông thành người. Lúc nhỏ Mạnh Tử ham chơi, thấy thứ gì thì bắt chước theo thứ nấy. Để Mạnh Tử theo điều thiện, Mạnh mẫu từng 3 lần dời nhà, lần đầu nhà hàng xóm bên cạnh là một người đồ tể, Mạnh Tử hàng ngày bắt chước giết heo. Mạnh mẫu dời nhà lại gặp nhà người thợ rèn, Mạnh Tử bắt chước người thợ rèn, gõ đông gõ tây. Mạnh mẫu lại một lần nữa dời nhà, cuối cùng dời đến bên cạnh một trường học. Mạnh Tử thấy những người đi học ngôn hành ưu nhã liền theo họ học thi thư lễ nghĩa. Mạnh mẫu yên tâm liền định cư nơi đó. Mạnh Tử lúc thiếu niên rất chăm chỉ đọc sách, theo học với Tử Tư 子思, cháu của Khổng Tử 孔子, kế thừa toàn diện học thuyết của Khổng Tử. Mạnh Tử ngưỡng mộ con người và học vấn của Khổng Tử, chú trọng đối với việc chu du các nước của Khổng Tử.
Sau khi học thành tài, Mạnh Tử bắt đầu chu du các nước, du thuyết chư hầu. Trước sau ông đi qua các nước Tề, Nguỵ, Tống, Đằng, bôn ba 35 năm, nhưng chủ trương “nhân chính” 仁政 của ông trước sau vẫn chưa được thực hiện. Lúc bấy giờ là thời Chiến quốc, các nước chư hầu không ngừng chinh phạt lẫn nhau. Nhìn thấy chiến tranh mang đến nỗi thống khổ cho dân, Mạnh Tử vô cùng đồng tình với vận mệnh bi thảm của họ. Ông đề xuất lí luận “vương đạo” 王道, khuyên răn kẻ thống trị phải thi hành “nhân chính” đối với bách tính. Đầu tiên Mạnh Tử đến nước Tề, hướng đến Tề Uy Vương bàn về tư tưởng “nhân chính”. Tề Uy Vương cho rằng lí luận của Mạnh Tử không sát thực tế, nên chưa trọng dụng ông. Sau khi rời nước Tề, Mạnh Tử đến nước Tống, kết quả cũng giống như nước Tề, ông đành tạm thời về lại nước Trâu.
Năm 322 trước công nguyên, Lỗ Bình Công lên ngôi, học trò của Mạnh Tử được trọng dụng. Mạnh Tử nghe tin liền đến nước Lỗ, hi vọng sẽ thực hiện lí tưởng của mình tại nước Lỗ. Nhưng do bởi có người nói gièm Mạnh Tử với Lỗ Bình Công, ngay cả Lỗ Bình Công cũng không gặp được, hoài bão chính trị không có cách gì thi triển, Mạnh Tử đành một lần nữa trở về lại nước Trâu.
Khoảng năm 320 trước công nguyên, nước Lương vừa mới bị 3 nước Tề, Tần, Sở đánh, quân chết đất mất, tình thế rất hiểm nguy. Lương Huệ Vương muốn tìm nhân tài để giải nguy cứu khốn, giúp mình trị lí đất nước. Mạnh Tử nghe nói liền dẫn mấy trăm người, mấy chục chiếc xe đến nước Lương. Lương Huệ Vương vừa thấy Mạnh Tử liền nói:
Cụ từ xa ngàn dặm đến đây, có điều gì làm lợi cho nước ta chăng?
Mạnh Tử đáp rằng:
Cần gì phải nói đến lợi, chỉ có nhân nghĩa mà thôi.
Mạnh Tử luôn hướng đến Lương Huệ Vương nói rõ những đạo lí như: “nghĩa trước lợi sau”, “vui cùng với dân”, “không đoạt lấy thời gian làm nông của dân”, “cẩn thận chăm lo việc giáo dục nơi trường học”, “là cha mẹ của dân”, “thực thi nhân chính, giảm hình phạt, nhẹ thuế khoá, cày sâu cuốc bẫm”. Lương Huệ Vương vô cùng tín phục, chuẩn bị áp dụng phương lược của Mạnh Tử. Đáng tiếc là sau đó chẳng bao lâu Lương Huệ Vương qua đời. Con của Huệ Vương là Tương Vương lên ngôi. Tương Vương không coi trọng học thuyết của Mạnh Tử, càng không coi trọng Mạnh Tử. Mạnh Tử cho rằng là một vị quân chủ tầm thường, nên thất vọng rời khỏi nước Lương.
Sau khi Tề Tuyên Vương lên ngôi đã thiết lập học cung Tắc Hạ 稷下 tại quốc đô Lâm Tri 临淄, mời kẻ sĩ có học thức cao từ bốn phương đến giảng học. Mạnh Tử được tin liền dẫn một nhóm đệ tử đến Lâm Tri. Mạnh Tử được tiếp đãi long trọng, được ban cho chức “khanh”, nhưng trong lúc hỏi đáp, Mạnh Tử đã phê bình dã tâm muốn làm bá của Tề Tuyên Vương, và căn bản cũng không bàn đến thuật xưng bá mà là bàn về chủ trương “nhân chính”, nghiêm khắc phê bình những quốc quân vô đạo. Sắc mặt của Tề Tuyên Vương lúng túng, không lời đáp lại, đành nhìn tả hữu mà nói chuyện khác.
Năm 312 trước công nguyên, nước Yên phát sinh nội loạn, Tề muốn xuất binh đánh yên, Mạnh Tử kiên quyết phản đối, ông cùng với Tề Tuyên Vương phát sinh xung đột, mâu thuẫn lộ rõ. Cuối cùng Mạnh Tử thấy Tề Tuyên Vương không có hứng thù gì đối với học thuyết của mình nên đã rời khỏi nước Tề.
Cuối đời, Mạnh Tử về lại quê nhà, vừa dạy học, vừa cùng với những học trò của mình như Vạn Chương 万章, Công Tôn Sửu 公孙丑trứ thuật bộ Mạnh Tử 孟子, ghi lại hành trạng và học thuyết tư tưởng của ông.
Năm 305 trước công nguyên, Mạnh Tử qua đời.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 01/7/2015
Nguyên tác Trung văn
Á THÁNH MẠNH TỬ
亚圣孟子
Trong quyển
TRUNG HOA THƯỢNG HẠ NGŨ THIÊN NIÊN
中华上下五千年
Chủ biên: Lí Tinh 李晶
Nam Kinh đại học xuất bản xã, 2007
0 nhận xét:
Đăng nhận xét