Dịch thuật: Tam gia phân Tấn (kì 2)

TAM GIA PHÂN TẤN

(kì 2)

          初, 智宣子将以瑶为后 ⁽¹⁾. 智果曰: “不如宵也. 瑶之贤于人者五, 其不逮者一也. 美鬓长大则贤 ⁽²⁾, 射御足力则贤, 伎艺毕给则贤, 巧文辩慧则贤, 强毅果敢则贤; 如是而甚不仁. 夫以其五贤陵人而以不仁行之, 其谁能得待之? 若果立瑶也, 智宗必灭.” 弗听, 智果别族于太史 ⁽³⁾, 为辅氏.

赵简子之子, 长曰伯鲁, 幼曰无恤. 将置后, 不知所立, 乃书训戒之辞于二简. 以授二子曰: “谨识之!”三年而问之, 伯鲁不能举其辞; 求其简, 已失之矣. 问无恤, 诵其辞甚习; 求其简, 出诸袖中而奏之. 于是简子以无恤为贤, 立以为后.

Phiên âm

          Sơ, Trí Tuyên Tử tương dĩ Dao vi hậu ⁽¹⁾. Trí Quả viết: “Bất như Tiêu dã. Dao chi hiền vu nhân ngũ dã, kì bất đãi giả nhất dã. Mĩ tấn trường đại tắc hiền ⁽²⁾, xạ ngự túc lực tắc hiền, kĩ nghệ tất cấp tắc hiền, xảo văn biện tuệ tắc hiền, cường nghị quả cảm tắc hiền; như thị nhi kham bất nhân. Phù dĩ kì ngũ hiền lăng nhân nhi dĩ bất nhân hành chi, kì thuỳ năng đắc đãi chi? Nhược quả lập Dao, Trí Tông tắc diệt.” Phất thính, Trí Quả biệt tộc Thái sử ⁽³⁾.

          Triệu Giản Tử chi tử, trưởng viết Bá Lỗ, ấu viết Vô Tuất. Tương trí hậu, bất tri sở lập, nãi thư huấn giới chi từ vu nhị giản, dĩ thụ nhị tử viết: “Cẩn thức chi!” Tam niên nhi vấn chi, Bá Lỗ bất năng cử kì từ; cầu kì giản, dĩ thất chi hĩ. Vấn Vô Tuất, tụng kì từ thậm tập; cầu kì giản, xuất chư tụ trung nhi tấu chi. Vu thị Giản tử dĩ Vô Tuất vi hậu.

Chú thích

1- Dao 瑶: tức Tuân Dao 荀瑶, cũng gọi là Trí Tương Tử 知襄子, Trí Dao 知瑶 (智瑶), đời sau đa phần gọi là Trí Bá 知伯 (智伯). Trí Bá Dao, do bởi Trí thị 智氏xuất thân từ Tuân thị 荀氏, cho nên Tả truyện 左传 gọi là Tuân Dao, khanh đại phu nước Tấn thời Xuân Thu, gia tộc Trí thị lãnh chủ, năm 475 trước công nguyên chấp chính tại nước Tấn, từ đó muốn diệt 3 nhà được liệt vào hàng khanh là Triệu, Nguỵ, Hàn đồng thời thay nước Tấn. Năm 455 trước công nguyên, Trí thị cùng với Nguỵ, Hàn phát động cuộc chiến Tấn Dương 晋阳 với Triệu. Sau đó Triệu Tương Tử 赵襄子 phái người đi đến Nguỵ, Hàn trình bày lợi hại, nhân đó cùng Triệu liên hiệp phản công Trí thị, Trí Bá bị Triệu Tương Tử bắt giết.

2- Mĩ tấn 美鬓: tục truyền người viết Thông giám đa phần viết “mĩ tu”美须. Hồ Tam Tỉnh 胡三省 khi chú thích viết “mĩ tấn” 美鬓.

3- Biệt tộc 别族: phân xuất từ tông tộc Trí thị, lập tộc tính khác.

Dịch nghĩa

          Lúc ban đầu, Trí Tuyên Tử muốn lập Trí Bá làm người thừa kế, người trong tộc là Trí Quả nói rằng:

- Lập Trí Bá chẳng bằng lập Trí Tiêu. Nhân vì Trí Bá có so với người khác có 5 điểm hơn, 1 điểm không bằng.

Ông ta để tóc dài, thân thể cao lớn, đó là 1

Giỏi bắn cung, đánh xe có sức, đó là 2

Kĩ năng xuất chúng, tài nghệ siêu quần, đó là 3

Ăn nói khéo, giỏi biện luận, văn từ ưu mĩ, đó là 4

Kiên cường cương nghị, quả đoán dũng cảm, đó là 5

Tuy ông ta hiền năng như thế, nhưng lại không có đức nhân. Nếu ông ta dùng 5 chỗ hơn đó mà đi chế ngự người khác, dùng lòng bất nhân đi làm điều ác, thì ai ủng hộ ông ta? Nếu lập Trí Bá làm người thừa kế, tông tộc Trí thị tất gặp phải tai hoạ diệt tộc.

Trí Tuyên Tử không nghe lời khuyến cáo của Trí Quả. Để tránh tai hoạ, Trí Quả liền hướng đến Thái sử xin được rời khỏi Trí tộc, lập ra Phụ thị.

Đại phu nước Triệu là Triệu Giản Tử, người con lớn tên Bá Lỗ, con nhỏ tên Vô Tuất. Triệu Giản Tử muốn lập người kế thừa, nhưng không biết chọn ai. Triệu Giản Tử bèn đem những lời răn dạy thường ngày khắc lên 2 thẻ trúc, rồi giao cho 2 người con, dặn rằng:

- Nên ghi nhớ những lời răn dạy này.

Ban năm sau, Triệu Giản Tử gọi 2 người con đến, hỏi nội dung khắc trên thẻ trúc. Bá Lỗ nói không được, hỏi thẻ trúc thì thẻ trúc đã mất từ lâu. Triệu Giản Tử lại hỏi Vô Tuất, Vô Tuất đọc thuộc những lời trên đó, hỏi đến thẻ, Vô Tuất liền lấy từ trong tay áo ra. Triệu Giản Tử cho Vô Tuất là hiền năng, thế là lập Vô Tuất làm người kế thừa.

                                                               Huỳnh Chương Hưng

                                                               Quy Nhơn 21/8/2016

Nguồn

TƯ TRỊ THÔNG GIÁM

资治通鉴

Bắc Tống . Tư Mã Quang 司马光

Chủ biên: Nhậm Tư Vũ 任思武

Bắc Kinh . Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã, 2013