CÔNG DỤNG CỦA KINH THI
Kinh Thi là sản vật của chế độ lễ nhạc đời Chu, đây là mấu chốt để lí giải kinh Thi, cũng là điểm rất dễ bị coi nhẹ. Lễ của đời Chu liên quan đến các mặt của đời sống xã hội, trong đó đại bộ phận có diễn tấu nhạc ca; Trừ lễ nghi quan phương ra, lễ tết trong dân gian cũng cần đến nhạc ca, nhiều bài tình ca trong Quốc phong 国风 có khả năng là những nhạc ca xuất hiện trong lễ tết dân gian, có cách thức, mức độ dân ca nhất định. Chế độ lễ nhạc bao hàm 2 phương diện: lễ nhạc và chinh phạt. Tác dụng của lễ nhạc là điều chỉnh mối quan hệ xã hội bình thường; chinh phạt không chỉ là chiến tranh, tác dụng của nó tương đương với hình phạt, vì thế, lễ nhạc và chinh phạt là thủ đoạn cơ bản của vương triều Chu duy trì trật tự xã hội vĩ mô. Khổng Tử 孔子bảo rằng:
Thiên hạ hữu đạo, tắc lễ nhạc chinh phạt tự thiên tử xuất; thiên hạ vô đạo, tắc lễ nhạc chinh phạt tự chư hầu xuất (1).
天下有道, 则礼乐征伐自天子出; 天下无道, 则礼乐征伐自诸侯出
(Thiên hạ thái bình thịnh trị thì việc chế tác lễ nhạc và phát lệnh chinh phạt đều xuất phát từ thiên tử; thiên hạ hỗn loạn thì việc chế tác lễ nhạc và phát lệnh chinh phạt đều xuất phát từ chư hầu)
Chế tác lễ nhạc là quyền lực riêng của thiên tử, việc biên soạn kinh Thi cùng với việc phối hưởng lễ nhạc không phải là một hoạt động nghệ thuật thông thường, mà là biểu hiện quyền lập pháp của nhà nước. Lễ không chỉ quyết định trật tự đẳng cấp tông pháp mà còn thể hiện việc phân phối quyền lợi tài sản. Kinh Thi được xem là một bộ phận của lễ chế, trừ công năng đã nói ở trên, nó còn phát triển thêm những hàm nghĩa mới: mĩ 美, thích 刺. Thông qua quan phương biên soạn thi tập nhạc vũ có công năng mĩ, thích; sự thực kinh Thiđã có tác dụng tương đương với “nhuyễn pháp” 软法hiện nay (chính sách của đảng, báo cáo công tác của chính phủ). không thể lấy nhãn quan hiện đại xem kinh Thi là tập thi ca thông thường.
Do bởi Chu lễ điều tiết quan hệ xã hội cơ bản nhất, nên địa vị của nó cũng giống như hiến pháp của hiện nay, vì thế, kinh Thi đã trở thành một trong những thủ đoạn chính thức của nội chính và hoạt động ngoại giao, giống như hành vi chính phủ hiện nay phải chọn hình thức pháp luật. Đa số những bài thơ ở kinh Thi được dẫn trong Tả truyện 左传, Quốc ngữ 国语, kì thực là hình thức đúng đắn khi thực thi nội chính, ngoại giao, hoàn toàn không chỉ là công cụ biểu đạt nhằm để tăng thêm hiệu quả tu từ. Con người ngày nay kết hôn, chỉ có ý nghĩa cá nhân, hình thức hợp pháp của nó là nhận giấy chứng hôn; quý tộc cổ đại, nhất là hôn lễ của thiên tử nhà Chu và của chư hầu, cần phải cử hành nghi thức long trọng, đồng thời phải xướng tụng thơ Quan thư 关雎 hoặc Đào yêu桃夭 mới được xem là có tính hợp pháp. Từ đó có thể thấy, tác dụng của thi và lễ, giống như trình tự pháp luật của ngày nay.
Trừ lễ nghi chính thức ra, kinh Thi cũng là nội dung trọng yếu của việc giáo dục quý tộc. Đối với việc giáo dục con em quý tộc, ý nghĩa của nó cũng không thể lí giải một cách giản đơn như là giáo dục ở nhà trường hiện nay, do bởi quý tộc có chức năng quản lí công cộng, đối với việc giáo dục, nó giống như là việc bồi dưỡng huấn luyện của nhân viên công vụ, quan toà hoặc cán bộ lãnh đạo hiện nay, giáo dục bản thân tức thể hiện ý chí quốc gia, như cách nói “học tại quan phủ” 学在官府.
Khổng Tử là người mở đầu cho việc tư nhân dạy học, từ đó về sau, học Thi và dẫn Thi dần biến thành hành vi cá nhân; đến xã hội hiện đại, kinh Thitrở thành niềm vui cá nhân thuần tuý, nhưng không thể giản đơn đem quan điểm người hiện đại áp đặt cho người xưa.
CHÚ THÍCH CỦA NGƯỜI DỊCH
(1)- Câu này ở thiên Quý thị 季氏trong Luận ngữ 论语
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 25/9/2012
Dịch từ nguyên tác Trung văn
“THI” ĐÍCH CÔNG DỤNG
“诗” 的功用
Trong
“THI” HỌC NHẬP MÔN TRI THỨC
“诗” 学入门知识
0 nhận xét:
Đăng nhận xét