Dịch thuật: Hội thí và Điện thí thời Minh Thanh

HỘI THÍ VÀ ĐIỆN THÍ THỜI MINH THANH

          Hội thí 会试và Điện thí 殿试là kỳ thi cao nhất, trong đó Hội thí là kỳ thi mang tính quyết định, còn Điện thí chỉ là để định thứ bậc không có vấn đề thi rớt.

          Hội thí do bộ Lễ chủ biện, tổ chức tại Cống viện ở kinh thành. Nhìn chung, Hội thí được tổ chức ở năm sau của kỳ Hương thí, vào những năm Sửu, Thìn, Mùi, Tuất. Thời gian thi đa phần là vào tháng Hai, tháng Ba. Cho nên Hội thí còn được gọi là Lễ vi 礼闱 hoặc Xuân vi 春闱. Tham gia Hội thí là những Cử nhân trong cả nước, ít thì cũng đến mấy chục người, nhiều thì có khi lên đến hơn 400 người. Những người đỗ Hội thí được gọi là Cống sĩ 贡士, người đỗ đầu gọi là Hội nguyên 会元. Khi yết bảng, thường là lúc hoa hạnh nở rộ cho nên cũng được gọi là Hạnh bảng 杏榜. Triều Minh Quan chủ khảo Hội thí là lấy từ Hàn lâm viện, cuối đời Minh đa phần do Nội các Đại học sĩ đảm nhận. Triều Thanh quan chủ khảo là Đại tổng tài 大总裁, do Nội các Đại học sĩ hoặc Lục bộ Thượng thư đảm nhận. Lại có thêm 3 Phó tổng tài, do Lục bộ Thị lang hoặc Nội các học sĩ đảm nhận. Ngoài ra còn có 18 Đồng khảo quan, lấy từ quan viên của Hàn lâm viện cùng những vị quan Đồng tiến sĩ xuất thân ở Kinh thành, gọi là Thập bát Phòng khảo quan 十八房考官. Ngoài những vị trên còn có các Chấp sự quan 执事官.

          Quy củ của Hội thí về cơ bản cũng nhất trí với Hương thí. Triều Thanh, những Cống sĩ mới đỗ trước kỳ Điện thí cần phải tiến hành một đợt Phúc thí 复试  (thi lại). Dựa theo kết quả đợt Phúc thí mà phân làm 3 cấp: Nhất, Nhị, Tam. Đẳng cấp này có quan hệ trọng yếu với việc bổ nhiệm chức quan sau này. Điện thí tổ chức vào tháng Tư, về danh nghĩa là do Hoàng Đế đích thân chủ trì, còn có thêm Duyệt quyển đại thần 阅卷大臣, Độc quyển đại thần 读卷大臣 giúp Hoàng Đế bình duyệt bài thi. Điện thí của hai triều Minh Thanh đều là thi Sách vấn 策问  (hỏi về kế sách). Khi yết bảng chia làm 3 giáp:

          Nhất giáp là Tiến sĩ cập đệ 进士及第, giáp này chỉ có 3 người đỗ đầu là Trạng nguyên 状元, Bảng nhãn 榜眼, Thám hoa 探花, hợp xưng là Tam đỉnh giáp 三鼎甲.

          Nhị giáp là Tiến sĩ xuất thân 进士出身 gồm một số người, người đứng đầu gọi là Truyền lô 传胪.

          Tam giáp là  Đồng Tiến sĩ xuất thân 同进士出身 gồm một số người

          Cả 3 giáp đều gọi chung là Tiến sĩ. Đỗ được Tiến sĩ, công danh đã đến mực tột cùng, cho nên trong Nho lâm ngoại sửhồi thứ 17, Phố Mặc Khanh 浦墨卿 đã nói rằng:

Độc thư tất cánh trúng Tiến sĩ thị cá liễu cục.

读书毕竟中进士是个了局

(Đi học mà cuối cùng đỗ được Tiến sĩ là đã hoàn thành nguyện vọng)

Câu nói này đã cho thấy cách nghĩ của người thời bấy giờ.

          Bảng ghi tên những người thi đỗ Điện thí gọi là Giáp bảng 甲榜. Khi yết bảng, tổ chức lễ xướng danh trước điện gọi là Truyền lô 传胪. Những vị quan  đã đỗ Cử nhân lại đỗ luôn Tiến sĩ gọi là Lưỡng bảng xuất thân 两榜出身; người  đỗ đầu cả 3 kỳ : Giải nguyên, Hội nguyên, Trạng nguyên gọi là Liên trúng tam nguyên 连中三元. Hai triều Minh Thanh đều có người Liên trúng tam nguyên. Sau kỳ Điện thí, Hoàng Đế ban yến cho các Tiến sĩ. Buổi yến kết thúc, quan lại cấp thấp cùng những người làm tạp dịch lập tức tranh nhau cướp lấy thực phẩm trên bàn, gọi là Thưởng yến 抢宴 (cướp yến). Đến cuối đời Thanh, buổi yến này vô cùng đơn giản, chỉ tổ chức cho có mà thôi. Ngoài ra triều đình còn thưởng bạc, đồng thời cho lập bia ở Quốc tử giám 国子监, khắc họ tên những người đỗ Tiến sĩ, và những nghi lễ phiền phức khác.

          Theo quy định của chế độ triều Thanh, sau Điện thí còn phải tiến hành một đợt thi nữa gọi là Triều khảo 朝考. Cuối cùng sẽ căn cứ vào thành tích của cả 3 đợt: Phúc thí, Điện thí và Triều khảo mà định ra đẳng cấp, sau đó theo đẳng cấp mà xác định chức quan. Do bởi Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa sau khi đã thi đỗ Điện thí, theo lệ được bổ nhiệm ngay chức Hàn lâm viện tu soạn 翰林院修撰 và Hàn lâm viện biên tu 翰林院编修 nên không phải tham gia Triều khảo. Người đỗ đầu Triều khảo gọi là Triều nguyên 朝元. Người đỗ đầu nhị giáp kỳ Điện thí, tức Truyền lô và người đỗ đầu Triều khảo, tức Triều nguyên cũng theo lệ đến Hàn lâm viện nhậm chức. Các Tiến sĩ khác, người nào thành tích tốt có thể vào Hàn lâm viện làm Thứ cát sĩ 庶吉士, thành tích thấp hơn được bổ làm các chức quan như Lục bộ chủ sự 六部主事, Nội các trung thư 内阁中书, Ngự sử 御史 cùng Tri châu, Tri huyện.

                                                                               Huỳnh Chương Hưng

                                                                               Quy Nhơn 29/11/2012

Trong quyển

MINH THANH VĂN HOÁ ĐẠI QUAN

明清文化大观

Chủ biên: Lí Thiếu Lâm 李少林

Nội Mông Cổ nhân dân xuất bản xã, 2006.