Dịch thuật: Lục bộ

LỤC BỘ

          Thượng thư 尚書 vốn là thuộc quan của Cửu khanh Trung thiếu phủ 九卿中少府, sau khi phát triển thành Thượng thư đài 尚書臺, sự vụ tăng nhiều nên chia tào 曹 để lo việc, mỗi tào đặt 1 Thượng thư, đây là tiền thân của các bộ trung ương ở đời sau. Từ thời Đông Hán đến thời Nam Bắc triều, bộ tào vẫn chưa thành định chế, đời Tuỳ bắt đầu định ra 6 bộ là Lại 吏, Dân 民, Lễ 禮, Binh 兵, Hình 刑, Công 工, thuộc Thượng thư sảnh 尚書省. Thời Đường nhân vì tị huý Thái Tông nên đổi bộ Dân thành bộ Hộ 戶. Từ đó về sau các triều đại đều theo, trở thành chế độ lục bộ của cơ cấu chính phủ trung ương.

          Chức trách của lục bộ đại để như sau:

1- Bộ Lại 吏: nắm giữ việc bổ nhậm, bãi miễn, thẩm tra sắp xếp, khảo sát thành tích,  thăng giáng các quan lại.

2- Bộ Hộ 戶: nắm giữ đất đai, hộ khẩu, thuế khoá, tài chính.

3- Bộ Lễ 禮: nắm giữ điển lễ, khoa cử, trường học.

4- Bộ Binh 兵: nắm giữ quân chính trong cả nước.

5- Bộ Hình 刑: nắm giữ hình pháp, ngục tụng.

6- Bộ Công 工: nắm giữ công trình, xây dựng, đồn điền, thuỷ lợi.

          Thủ trưởng các bộ gọi là Thượng thư 尚書, phó thủ trưởng gọi là Thị lang 侍郎. Dưới bộ đặt các ti 司 ⁽¹⁾. Thủ trưởng của ti gọi là Lang trung 郎中, phó thủ trưởng gọi là Viên ngoại lang 員外郎. Thuộc quan có Đô sự 都事, Chủ sự 主事 .

          Lục bộ phỏng theo lục quan trong Chu lễ 周禮, dưới đây là bảng đối chiếu:

             Lục bộ Thượng thư                       “Chulễ” lục quan

               Lại bộ Thượng thư                 Thiên quan Đại tể (Trủng tể) ⁽²⁾

                    吏部尚書                                  天官大宰(冢宰) ⁽²⁾

             Hộ bộ Thượng thư                          Địa quan Đại tư đồ

                    戶部尚書                                       地官大司徒 

              Lễ bộ Thượng thư                       Xuân quan Đại tông bá

                    禮部尚書                                       春官大宗伯

             Binh bộ Thượng thư                        Hạ quan Đại tư mã

                    兵部尚書                                       夏官大司馬

             Hình bộ Thượng thư                      Thu quan Đại tư khấu

                    刑部尚書                                       秋官大司寇

             Công bộ Thượng thư                    Đông quan Đại tư không ⁽³⁾

                     工部尚書                                      冬官大司空 ⁽³⁾

          Đời sau lấy lục quan trong “Chu lễ” gọi thay Thượng thư của lục bộ, như Thượng thư bộ Hộ thì gọi là Đại tư đồ, Thượng thư bộ Lễ thì gọi là Đại tông bá ⁽⁴⁾.

          Lục bộ thành lập, chức quyền của các khanh 卿 thu hẹp lại, có chức khanh nhập vào bộ ti có liên quan, và về sau dần bãi bỏ.

CHÚ CỦA NGUYÊN TÁC

(1)- Thời Tuỳ Đường, mỗi bộ phân làm 4 ti, ti đầu tiên lấy tên gọi của bộ, “tá kì trưởng nhi hành chính lệnh” 佐其長而行政令 (giúp trưởng thi hành mệnh lệnh hành chính), 3 ti còn lại mỗi ti sẽ lấy chức vụ mà ti mình nắm giữ để đặt tên. Ví dụ bộ Lại đời Đường, ti đầu tiên vẫn gọi là Lại bộ, 3 ti còn lại là Ti phong 司封, Ti huân 司勳, Khảo công 考功. Các bộ ti đời sau có sự điều chỉnh, tên gọi cũng không tương đồng hết.

(2)- Đỗ Hựu 杜佑 trong Thông điển 通典 , quyển 23, mục Chức quan 職官 5 có nói:

          Nếu tham khảo kĩ cổ kim, trưng khảo chức nhậm, thì “Thiên quan Đại tể” phải là Thượng thư lệnh, không phải nhậm chức Lại bộ. Lại bộ của hiện nay xuất phát từ Tư sĩ 司士 của Hạ quan 夏官.

3- Chu lễ - Đông quan – Tư không 周禮 - 冬官 - 司空  mất từ lâu. Khảo công kí考工記  được bổ sung sau này không đủ để gọi là Đông quan – Tư không

4- Nhưng Thượng thư bộ Lại thì gọi là Trủng tể 冢宰. Đời Thanh, bộ Hộ nắm giữ lương thực chở bằng đường thuỷ, thuế ruộng, nên gọi Thượng thư bộ Hộ là Đại tư nông 大司農.

                                                                                Huỳnh Chương Hưng

                                                                                Quy Nhơn 18/3/2013

Nguyên tác Trung văn

Trong quyển

CỔ ĐẠI HÁN NGỮ

古代漢語

(tập 3)

Chủ biên: Vương Lực 王力

Trung Hoa thư cục 1998.