Dịch thuật: Cội nguồn của phú

CỘI NGUỒN CỦA PHÚ

          Phú 赋 là một thể văn mới, hưng khởi trên văn đàn Trung Quốc, nó kế thừa Thi kinh 诗经 và Sở từ 楚辞. Phú thịnh hành nhất vào thời Hán. Trong khoảng thời gian 400 năm thời lưỡng Hán, nhìn chung văn nhân đa phần đều ra sức viết thể văn này, vì thế cực thịnh một thời, đời sau xem những tác phẩm của họ là đại biểu của văn học đời Hán.

          Phú được xem là tên gọi của thể văn, có quá trình diễn biến của nó. Trong Tả truyện 左传 có những ghi chép về bài phú nào đó của một người nào đó, ở đây, “phú” mang ý nghĩa là tụng thuyết, không phải chỉ thể văn. Câu trong Hán thư – Nghệ văn chí 汉书 - 艺文志:

Bất ca nhi tụng vị chi phú

不歌而诵谓之赋

(Không để ca mà để tụng thì gọi là phú)

chính là ý này. Trong Chu lễ - Xuân quan Tông bá 周礼 - 春官宗伯 có nói đến “lục thi” 六诗, trong Mao thi tự 毛诗序 gọi là “lục nghĩa” 六义, tức “phong” 风, “nhã” 雅, “tụng” 颂, “phú” 赋, “tỉ” 比, “hứng” 兴. Theo chú giải của Trịnh Huyền 郑玄, “phú” có nghĩa là phô bày, tức:

Trực phô trần kim chi chính giáo thiện ác

直铺陈今之政教善恶

(Phô bày thẳng chính giáo thiện ác đương thời)

ở đây nó cũng không chỉ thể văn. Nhưng thủ pháp phô trần ngôn chí trong Thi kinh có ảnh hưởng đối với sự hình thành của phú, cho nên trong Lưỡng đô phú tự 两都赋序  Ban Cố 班固 có nói:

Phú giả, cổ “Thi” chi lưu dã

赋者, 古“诗”之流也.

(Phú là một chi lưu của “Thi”)

          Phú được xem là tên gọi thể văn thấy sớm nhất ở Phú thiên 赋篇 của Tuân Huống 荀况 thời Chiến Quốc, trong đó lần lượt phô bày miêu tả 5 loại sự vật: vân 云, tàm 蚕, lễ 礼, tri 知, châm 箴, có thể nói từ phô trần phát triển đến sự khởi đầu lấy phú làm tên gọi. Phú được xem là một thể chế văn học thì có thể truy ngược đến Sở từ. Những thiên như Li tao 离骚, Cửu ca 九歌 của Khuất Nguyên 屈原 thời Chiến Quốc, lúc bấy giờ chưa từng gọi là phú, đến khi Lưu Hướng 刘向, Lưu Hâm 刘歆 thời Tây Hán giữ việc hiệu đính sách vở ở Bí thư các 秘书阁 biên tập những tác phẩm của Khuất Nguyên mới bắt đầu gọi 25 thiên của Khuất Nguyên là “Khuất Nguyên phú” 屈原赋; Hán thư – Nghệ văn chí đã trứ lục, đồng thời còn trứ lục thêm 16 thiên “Tống Ngọc phú” 宋玉赋, 4 thiên “Đường Lặc phú” 唐勒赋. Giữa Sở từ và phú quả thực tồn tại mối quan hệ mật thiết, cho nên trong sự phân loại thể văn của đời sau thường gọi chung “từ phú”, đồng thời xem Khuất Nguyên là ông tổ của từ phú. Nhưng về tinh thần và thể mạo của Sở từ hoàn toàn khác với những đại phú chính tông của đời Hán và của các đời sau, cho nên bắt đầu từ Tư Mã Thiên 司马迁 có sự phân biệt giữa từ và phú.

          Nói tóm lại, thể phú khởi nguồn từ Sở từ, đến Tuân Huống mới bắt đầu định danh, nó xuất hiện vào hậu kì thời Chiến Quốc, sang thời Hán mới hình thành thể chế xác định.

                                                                  Huỳnh Chương Hưng

                                                                  Quy Nhơn 06/11/2013

Nguyên tác Trung văn

PHÚ ĐÍCH UYÊN NGUYÊN

赋的渊源

Trong quyển

HÁN PHÚ ĐÍCH LỊCH SỬ

汉赋的历史

Tác giả: Trương Ân Phú 张恩富

Trùng Khánh xuất bản xã, 2006.