Dịch thuật: Tinh thần "cơ ngẫu" trong văn hoá truyền thống Trung Quốc

TINH THẦN “CƠ NGẪU” ⁽¹⁾

TRONG VĂN HOÁ TRUYỀN THỐNG TRUNG QUỐC

          Người Trung Quốc cổ đại trong thực tiễn nông canh đã quan sát thấy được phía dương và phía âm; cũng quan sát được hướng gió, từ đó dự đoán sự thay đổi thời tiết khí hậu, vì thế đã tạo ra hai phạm trù “âm” 阴và “dương” 阳thường thấy nhất trong văn hoá truyền thống Trung Quốc. Khi mọi người dùng “âm” và “dương” để giải thích sự biến hoá trong tự nhiên và nhân sự, về phương diện kế toán số tự cũng đã quy nạp thành khái niệm “ngẫu” 偶 và “cơ” 奇. Khi mọi người tìm hiểu về sự huyền bí của tự nhiên, về vấn đề suy nghĩ, có người từ “ngũ” 五 của “ngũ hành” 五行, như “ngũ âm” 五音, “ngũ sắc” 五色, “ngũ vị” 五味 … nhìn sự cấu thành và biến hoá của sự vật; có người lại từ sự tương đối tương sinh của “ngẫu số” 偶数nắm được đạo lí biến đổi của nhân sinh và tự nhiên. Tinh thần “cơ ngẫu” này đã thẩm thấu vào khoa học tự nhiên cổ đại của Trung Quốc, ví dụ như y học. Trước thời Đường, về lí luận sinh lí con người và trị liệu đã chịu ảnh hưởng thuyết “ngũ hành” 五行tương đối lớn. Sau thời Đường, y học Trung Quốc lại chịu ảnh hưởng thuyết “bát quái” 八卦 rõ nét.

         Sự phân li và kết hợp của cơ và ngẫu là đặc trưng của phương thức tư duy cổ đại Trung Quốc. Từ đó đã phát triển hoạt động tư duy lí luận vô cùng sinh động hoạt bát và phong phú đa dạng. Vì thế những khái niệm như: tương sinh tương khắc, ức tổn cử bổ, an nguy, động tĩnh, tả hữu, thượng hạ, doanh khuyết, quý tiện, tôn ti, tình tư, tri hành v.v... theo đó mà sinh ra.

          Thuyết “trung dung” 中庸 của Khổng Tử 孔子, lí luận “ức tổn cử bổ” 抑损举补 của Lão Tử 老子 đều là sự thuyết minh lí luận về sự biến hoá của “cơ ngẫu”. Nhìn từ Khổng Tử, “trung dung” là “nhất” 一, là cơ, nó bài trừ “bất cập” 不及 và “quá” 过; cũng chính là nói, nó từ chỗ cực đoan bài trừ “nhị” mà có được “nhất”. Nhân đó, đạo “trung dung” là tư duy biện chứng của sự biến hoá “cơ ngẫu”. Phương thức tuy duy này quán xuyến trong các điển tịch cổ đại của Trung Quốc. Người xưa đem phương thức tư duy “cơ ngẫu” vận dụng vào quân sự, quốc kế dân sinh, có sức thuyết phục mạnh mẽ, và trong thực tiễn cũng từng đạt được thành tựu to lớn.

          Tống Nho có nói “nhất phân vi nhị” 一分为二, cũng là sự kết hợp cơ ngẫu. Quan sát “nhất”, cần phải nhìn thấy “nhị” của tự thân nó; cuối cùng lại quy kết là “nhất”, lúc này, đối với một sự vật nào đó, mọi người mới có nhận thức chân xác.

          Trong văn hoá truyền thống Trung Quốc, không chỉ có triết học nói về sự kết hợp cơ ngẫu, mà tinh thần “cơ ngẫu” cũng đã thẩm thấu vào những cấu thành văn hoá khác. Trong kiến trúc cổ Trung Quốc, bố cục đô thành cổ đại … không gì là không thể hiện sự kết hợp cơ ngẫu. Cái gọi là “đối xứng vi nhất” 对称为一 chính là từ “ngẫu” đạt đến “cơ”. Kiến trúc cổ vốn cho đối xứng là đẹp, nhưng, đối xứng lại cần phải dung hợp trong một quần thể kiến trúc thống nhất hài hoà, tức điều mà gọi là “hồn nhiên nhất thể” 浑然一体 (trọn vẹn một khối).

          Nghệ thuật tạo hình trên các khí vật cổ, từ một ý nghĩa nhất định, có thể quy kết là sự thể hiện tinh thần “cơ ngẫu”. Những khí vật này đã cung cấp những hình tượng chất phác vững chải, đồng thời cũng có tính đến phương vị học của vật thể và nhu cầu thị giác của con người, khiến cho cơ ngẫu đạt đến trình độ kết hợp kì diệu.

CHÚ CỦA NGƯỜI DỊCH

(1)- CƠ NGẪU 奇偶: “cơ” là lẻ, “ngẫu” là chẵn. “Cơ số” là số lẻ, “ngẫu số” là số  chẵn.

                                                               Huỳnh Chương Hưng

                                                              Quy Nhơn 18/11/2013

Nguyên tác Trung văn

“CƠ NGẪU” TINH THẦN

“奇偶”精神

Trong quyển

TRUNG QUỐC TRUYỀN THỐNG VĂN HOÁ

中国传统文化

Chủ biên: Trương Khởi Chi 张岂之

Cao đẳng giáo dục xuất bản xã