富贵名誉, 自道德来者, 如山林中花, 自是舒徐繁衍; 自功业来者, 如盆槛中花, 便有迁徙兴废; 若以权力得者, 如瓶钵中花, 其根不植, 其萎可立而待矣.
(菜根谭 - 立德修身)
PHÚ QUÝ DANH DỰ, TỰ ĐẠO ĐỨC LAI
Phú quý danh dự, tự đạo đức lai giả, như sơn lâm trung hoa, tự thị thư từ phồn diễn; tự công nghiệp lai giả, như bồn hạm trung hoa, tiện hữu thiên tỉ hưng phế; nhược dĩ quyền lực đắc giả, như bình bát trung hoa, kì căn bất thực, kì uỷ khả lập nhi đãi hĩ.
(Thái căn đàm – Lập đức tu thân)
PHÚ QUÝ DANH DỰ, ĐẾN TỪ ĐẠO ĐỨC
Giàu sang, địa vị và danh tiếng ở trên đời, nếu thông qua việc nâng cao phẩm hạnh và tu dưỡng mà có được, thì giống như hoa chốn núi rừng, tự nhiên tươi tốt và nhiều mãi không thôi; nếu như thông qua việc tạo lập công nghiệp mà có được, thì giống như hoa trong chậu, nhân bởi chuyển dời biến động mà có lúc tươi lúc úa; còn nếu như dựa vào quyền lực mà có được, thì giống như hoa cắm trong bình, vì không có rễ nên nhanh chóng héo khô.
Giải thích và phân tích
Phàm mọi việc đều có nhân có quả, trên đời không có đạo lí ngồi không mà hưởng, cầu mong phú quý cũng không ngoại lệ. Chúng ta mong cầu phú quý, nhưng phú quý không từ trên trời rơi xuống. Cũng giống có một người đã từng nói:
Người sống hàng ngày đều cần phải cố gắng truy cầu sự giàu sang. Chỉ cần tiền của sáng tạo ra là quang minh chính đại, thì người đó sẽ có được sự tôn kính và ngợi khen của người khác.
Tuy mọi người đều mơ ước giàu sang, nhưng sự giàu sang đến từ chỗ danh bất chính ngôn bất thuận, thì cũng giống như hoa trong chậu trong bình, sớm muộn cũng sẽ khô héo.
Có một người tên Vương Vọng 王妄, tuy nghèo khổ khó khăn nhưng tâm địa thiện lương. Người này đã hơn 30 tuổi vẫn chưa có thành tựu gì, cũng chưa có vợ, dựa vào việc cắt cỏ để duy trì cuộc sống.
Một ngày nọ, Vương Vọng đến phía bắc của thôn để cắt cỏ, phát hiện trong bụi cỏ có một con rắn hoa dài độ 7 tấc đang bị thương không động đậy. Vương Vọng bèn cứu rắn mang về nhà. Sau khi rắn dần hồi phục, để bày tỏ lòng cảm kích, rắn hướng đến hai mẹ con họ Vương gật đầu. Hai mẹ con thấy thế vô cùng vui mừng, đan cho rắn một chiếc giỏ, cẩn thận bỏ rắn vào trong. Từ đó hai mẹ con luôn quan tâm chăm sóc con rắn nhỏ. Rắn dần dần lớn lên.
Lúc bấy giờ, Tống Nhân Tông đang trị vì, Nhân Tông suốt ngày không lo gì đến triều chính, đối với cuộc sống trong cung cảm thấy vô vị tẻ nhạt, muốn tìm một viên dạ minh châu để vui chơi thưởng thức. Nhân Tông công bố với thiên hạ, nếu ai dâng lên được sẽ phong quan và ban thưởng. Vương Vọng nghe được tin này về nhà nói với rắn. Rắn trầm tư một lúc rồi nói:
Mấy năm nay anh đối với tôi rất tốt, lại có ơn cứu mạng. Tôi luôn tìm cách báo đáp nhưng chưa có cơ hội, nay tính giúp anh một chút việc. Nói thực với anh, đôi mắt tôi chính là hai viên dạ minh châu, anh khoét một mắt tôi lấy ngọc ra để dâng lên hoàng đế, có thể thăng quan phát tài, lão mẫu cũng có thể yên ổn qua được tuổi xế chiều.
Vương Vọng nghe qua vô cùng vui mừng, nhưng giữa anh ta và rắn có cảm tình sâu đậm nên không nỡ ra tay, bèn nói rằng:
Như vậy tàn nhẫn quá, ta không thể làm được.
Rắn bảo rằng:
Không sao, tôi có thể chịu đựng được.
Thế là Vương Vọng khoét một mắt của rắn, đem dâng lên hoàng đế. Trong đêm, viên ngọc phát ra ánh sáng lạ kì, cả cung điện sáng rực, hoàng đế vô cùng vui mừng, phong Vương Vọng làm quan lớn, đồng thời thưởng cho rất nhiều vàng ngọc.
Hoàng thượng sau khi được viên minh châu, hoàng hậu cũng muốn có được, thế là Tống Nhân Tông hạ lệnh tìm thêm một viên nữa, đồng thời đem ngôi vị Thừa tướng dành cho người thứ hai dâng ngọc. Vương Vọng khởi tà niệm, muốn được một con mắt nữa của rắn. Vương Vọng về nhà tìm rắn thương lượng, nhưng thế nào đi nữa rắn cũng không cho, khuyên Vương Vọng rằng:
Để báo đáp ơn anh, tôi đã dâng một con mắt rồi, anh cũng đã được thăng quan, phát tài, đừng lấy con mắt thứ hai của tôi. Con người không thể có lòng tham.
Vương Vọng sớm đã bị mê muội, căn bản không nghe lời khuyên của rắn, nói rằng:
Ta chẳng phải là muốn làm Thừa tướng sao. Rắn không cho thì làm sao ta có thể làm Thừa tướng? Vả lại nếu ta không giao ngọc cho hoàng đế, thì ăn nói làm sao với hoàng đế. Giúp người giúp tới cùng, rắn nên giúp ta đi.
Vương Vọng một lòng muốn lấy con mắt thứ hai của rắn, rắn thấy anh ta đã biến thành kẻ tham lam tàn nhẫn, đành nói:
Thôi được rồi! anh đi lấy dao đi. Nhưng anh nên bỏ tôi ra sân đã rồi hãy đi lấy.
Vương Vọng nghe qua trong lòng vui mừng, lập tức đem rắn bỏ ở sân rồi quay vào nhà lấy dao. Khi anh ta ra lấy ngọc, rắn đã biến lớn, há to miệng nuốt kẻ có lòng tham kia.
Câu chuyện trên tuy có chút thần quái, nhưng đối với kẻ tham tâm Vương Vọng đã khắc hoạ rõ nét. Lúc nghèo, anh ta giữ phẩm cách lương thiện; khi giàu sang, lại càng lún sâu vào bùn tham, cho đến lúc đánh đổi sinh mạng. Trên thực tế, Vương Vọng là hình ảnh thu nhỏ của loại người vì giàu sang phú quý mà đánh mất đạo đức của mình. Và so với loại người này, một số người để cho giàu sang, quyền quý lớn lên trong ánh sáng đạo đức, tuy một đời cũng không nhất định gặp may, nhưng chí ít kiếm một đồng là một đồng, không chỉ khiến bản thân yên lòng thoải mái, mà còn khiến cuộc sống như giòng nước nhẹ trôi.
Thời đại chúng ta sống hiện nay, đạo lí cũng giống như thời xưa. Chúng ta muốn có được giàu sang, muốn một có được một cuộc sống tốt đẹp, thì cần phải tự mình ra tay, giữ vững đạo đức. Chỉ có cần mẫn gian lao, không vượt khỏi đường ranh giới đạo đức thì mới có thể có vun trồng được quả ngọt ngon.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 10/4/2016
Nguồn
THÁI CĂN ĐÀM
菜根谭
Tác giả: (Minh) Hồng Ứng Minh 洪应明
Biên soạn: Bàng Bác 庞博
Trung Quốc Hoa Kiều xuất bản xã, 2013
0 nhận xét:
Đăng nhận xét