HÔN NHÂN BẮT ĐẦU TỪ LÀM MỐI
Người làm mối (môi nhân 媒人) là người phát khởi nghị hôn. Làm mối có thể là một người, cũng có thể là hai người. Nếu như tình hình nhà trai nhà gái đều tương đối biết rõ thì có thể chỉ cần một người làm mối. Còn không thì do hai người, mỗi người sẽ đảm nhiệm bên mình biết rõ. Môn đăng hộ đối là nguyên tắc cơ bản của việc nghị hôn, thứ đến mới là tình hình hai bên nam nữ, nhân đó kết hôn còn được gọi là “kết thân” 结亲, hai nhà có quan hệ thông gia chiếm một vị trí trọng yếu. Làm mối không phải là một việc đơn giản, từ chỗ người làm mối được gọi một cách văn nhã là “băng nhân” 冰人, “băng phủ” 冰斧 (1) thì có thể biết được điều đó. Theo Tấn thư 晋书, Hiếu liêm Lệnh Hồ Sách 令狐策nằm mộng, thấy mình nằm ở trên băng nói chuyện với người ở dưới băng, bạn của ông giải thích rằng:
Anh nằm trên băng nói chuyện với người dưới băng, tượng trưng anh đang điều hoà âm dương, điều hoà âm dương chính là làm môi giới, anh sẽ làm môi giới cho người khác. Nhưng việc làm môi giới không phải dễ, cần phải đem nhiệt tình của anh để làm tan băng, hai bên nam nữ mới có thể thành hôn.
Xem ra, làm mối cần phải có nhiệt tình và nghị lực. Việc vô cùng quan trọng trong nghị hôn đó là hiểu rõ tình cảnh gia đình của hai bên. Tình cảnh của gia đình chủ yếu là xem tài sản, địa vị xã hội, nhân khẩu, tiếng đồn … Tài sản bao gồm đất đai, nhà cửa, có cửa tiệm trong thành trong trấn hay không, tình hình kinh tề gần đây ra sao. Chàng rể tương lai về sau có được bao nhiêu tài sản cũng rất quan trọng.
Địa vị xã hội đầu tiên là chỉ căn cơ của gia đình, mấy đời trước có được công danh gì hay không, hiện tại có người làm quan hay không, là thế gia hay là mới giàu lên. Thứ đến là nghề nghiệp của chủ nhân gia đình, có danh vọng gì trong thôn trấn hay không.
Nhân khẩu cấu thành là xem hình hình của ông bà cùng anh chị em. Sức khoẻ của ông bà thế nào, có được mạnh khoẻ không. Nhà gái sợ nhất là cha mẹ chồng tương lai sức khoẻ không tốt, một khi đã gả đi phải luôn hầu hạ cha mẹ chồng bệnh tật. Nhìn chung nhà gái thích nhà trai có nhân khẩu ít. Anh chị em nhiều, mâu thuẫn sẽ nhiều, quan hệ chị em cũng khó mà xử lí.
Tiếng đồn cũng đặc biệt coi trọng. Nhà gái rất sợ mẹ chồng có tiếng ác. Mẹ chồng như thế rất khó hầu hạ, con dâu sẽ chịu khổ. Nhà trai tối kị nhà gái mang tiếng dâm. Nhà có con gái lương thiện trung hậu sẽ được mọi người yêu quý.
Tình hình của hai bên nam nữ chủ yếu là xem tuổi tác, tướng mạo, nhân phẩm, thân thể có bệnh tật gì không. Với nữ, xem trọng khuê môn danh dự; với nam thì không được bất lương háo sắc.
Nếu tình cảnh hai bên gia đình cơ bản tương đương, tình cảnh của nam nữ đương sự cũng rất bình thường thì việc thành công của hôn sự mang tính khả năng rất cao. Đại đa số nhà gái thích nhân hôn sự để được tiếng tốt, muốn tìm một gia đình có tình cảnh tốt hơn gia đình mình. Một là để cho con gái mình có chỗ dựa, hai là gia đình mình từ đó sẽ lây được tiếng thơm. Nếu không được, chí ít thì cũng phải môn đăng hộ đối.
Trong nghị hôn, việc được coi trọng nhất nhà thành tín. Người làm mối giới thiệu tình hình, không thể giả dối che dấu sự thật. Nếu không, cho dù là bên nào, một khi phát hiện là giả thì hôn sự coi như không thành, danh dự của người làm mối cũng bị tổn hại. Nghe qua lời giới thiệu của người làm mối, nếu hai bên gia đình đều mấy phần đồng ý, thì việc nghị hôn tạm coi như thành công, sau đó sẽ bắt đầu tiến hành các trình tự tiếp theo.
Chú của người dịch
(1)- Băng phủ 冰斧: cũng chỉ người làm mai mối, xuất xứ từ Kinh Thi
Bài Bào hữu khổ diệp 匏有苦葉 ở Bội phong 邶風 có câu:
Sĩ như quy thê
Đãi băng vị phán
士如歸妻迨冰未泮
Nếu anh rước vợ về nhà
Nên lo kịp lễ cưới vào lúc nước đá chưa tan
Bài Nam
Tích tân như chi hà?
Phỉ phủ bất khắc
Thú thê như chi hà?
Phỉ môi bất đắc
析薪如之何?
匪斧不克
娶妻如之何?
匪媒不得
Chẻ củi thì như thế nào?
Không có cây búa thì không nên việc
Cưới vợ thì như thế nào?
Không có mối mai thì không được vợ.
Và bài Phạt kha 伐柯 ở Bân phong 豳風:
Phạt kha như hà?
Phỉ phủ bất khắc
Thú thê như hà?
Phỉ môi bất đắc
伐柯如何?
匪斧不克
娶妻如何?
匪媒不得
Đẽo cán búa thì phải làm sao?
Nếu không có cây búa thì chẳng xong việc
Cưới vợ phải như thế nào?
Nếu không có bà mai thì không được
(Ba đoạn dịch trên theo Tạ Quang Phát: Kinh thi, tập 1
nxb Văn học, Hà Nội – 1991)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 26/8/2014
Nguyên tác Trung văn
男女婚嫁始说媒
Trong quyển
HÔN GIÁ
婚嫁
Biên soạn: Hồng Vũ 鸿宇
Tôn giáo văn hoá xuất bản xã, 2004.
0 nhận xét:
Đăng nhận xét