Dịch thuật: Tảo tỉnh trong cung điện ở Tử cấm thành

TẢO TỈNH TRONG CUNG ĐIỆN Ở TỬ CẤM THÀNH

          Vật trang sức trong bộ phận cung điện của Cố cung có “tảo tỉnh” 藻井 và “Hiên Viên kính” 轩辕镜, đây là một loại thủ pháp trang sức truyền thống trong kiến trúc cổ đại ở Trung Quốc.

          Thời cổ, tảo tỉnh gọi là “thiên tỉnh” 天井, “ỷ tỉnh” 绮井 hoặc “phương tỉnh” 方井, chỉ được dùng trong những kiến trúc có tính chất trang nghiêm tôn quý như cung điện của hoàng đế, chùa miếu và phủ đệ của quý tộc. Tảo tỉnh có hình trạng giống vành giếng, được lắp ở trên trần phía trên bảo toạ hoặc thần tượng, khắc hoạ các loại đồ án hoa văn, kết cấu rất phức tạp, so với trần của cung điện càng thú vị hơn. Nhìn từ tảo tỉnh ở các điện trong Cố cung, cách tạo hình về đại thể trên tròn dưới vuông, tầng bậc rất rõ ràng, cấu đồ nghiêm cẩn, lấy màu thanh lục làm chính, phần lớn diện tích dùng vàng, màu sắc tươi đẹp khiến cho cả cung điện rực rõ huy hoàng, trang nghiêm cung kính. Trong đó, tảo tỉnh ở điện Thái Hoà 太和 nơi hoàng đế cử hành đại điển, điện Giao Thái 交泰 nơi đặt ngự tỉ và điện Dưỡng Tâm 养心 nơi hoàng đế xử lí chính vụ và cũng là tẩm cung là điển hình và nổi bật nhất. Ngoài ra nơi đình Thiên Thu 千秋và đình Phù Vân 浮云 trong ngự hoa viên, căn cứ theo đẳng cấp kiến trúc cùng hoàn cảnh môi trường, tảo tỉnh cũng được tạo hình tinh xảo, có phong cách riêng.

          Bộ phận trung tâm của tảo tỉnh nhìn chung là hình tròn, gọi là “minh kính” 明镜. Thời Minh Thanh, bộ phận minh kính thường khắc rồng cuộn, cho nên tảo tỉnh cũng được gọi là “long tỉnh” 龙井. Từ miệng rồng rủ xuống hạt châu dùng để tị tà, gọi là “Hiên Viên kính” 轩辕镜, phía dưới nó là bảo toạ.

          Khởi nguyên của tảo tỉnh là vào thời kì huyệt cư của xã hội nguyên thuỷ, lúc bấy giờ lối ra vào trên đỉnh huyệt động gọi là “trung lựu” 中霤, vừa có thể lên xuống ra vào, vừa có thể thông gió thông nắng, giống như “thiên song” 天窗 (cửa sổ trời). Trung lựu cũng là một trong đối tượng được thờ cúng trong Ngũ tự 五祀 thời cổ, tức “Trạch thần” 宅神. Cho nên về sau trong kiến trúc cung điện chùa miếu dùng tảo tỉnh, cũng mang ý nghĩa thần thánh, đồng thời còn bảo lưu được di tích “thiên song” cổ đại.

          Đời Hán, đã có những ghi chép liên quan đến tảo tỉnh. Tảo tỉnh lúc bấy giờ đã là thủ pháp trang sức thường thấy trong kiến trúc cung điện. Đến thời Nam Bắc triều, Tuỳ, Đường về sau, càng dùng phổ biến, trong thạch thất ở Đôn Hoàng 敦煌 và Vân cương 云冈đều có thể thấy. Đời Nguyên, Minh, Thanh, tảo tỉnh càng tinh xảo, nhìn chung có hình tròn, hình vuông hoặc hình nhiều cạnh, đề tài phong phú, đồng thời trang trí nhiều loại hoa văn, có điêu khắc và hội hoạ, so với các đời trước, tảo tỉnh  các đời này phức tạp, tinh mĩ hơn rất nhiều.

                                                                  Huỳnh Chương Hưng

                                                                  Quy Nhơn 24/8/2014

Nguyên tác Trung văn

TỬ CẤM THÀNH ĐÍCH ĐIỆN VŨ TẢO TỈNH

紫禁城的殿宇井

Tác giả: Lâm Kinh 林京

Trong quyển

TỬ CẤM CHI ĐIÊN LƯỢC ẢNH

紫禁之巅掠影

Chủ biên: Thôi Trắc 崔陟

Bắc Kinh, Trung Hoa văn sử xuất bản xã, 2006